عروج پرندگان
در اندیشه عطار، عروج پرندگان به سوی سیمرغ، تمثیلی است از سیر روحانی انسان به سوی حق که در پنج مرحله متجلی می‌شود:
۱. دینامیک پرواز عرفانی
نیروی بال‌زنی:
• ضربه اول: "لا" (نفی غیر)
• ضربه دوم: "اله" (اثبات حق)
• ضربه سوم: "الا الله" (وحدت)
"با هر 'لا' بال می‌زنند و با هر 'الله' اوج می‌گیرند" (منطق‌الطیر)آیرودینامیک روح:
• شکل بال: انحنای سجده
• سطح مقطع: وسعت توکل
• جریان هوا: نسیم امداد غیبی
۲. سینماتیک عروج
سه مؤلفه حرکت:
۱. سرعت: شتاب اشتیاق (مشتاقان سبقت‌گیرند)
۲. جهت: قبله‌یاب دل (فَأَيْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ)
۳. شتاب: افزایش تجرد (کلما ازدادت نوراً ازدادت سرعةً)
۳. هواشناسی ملکوتی
جبهه‌های هوا:
• توفان شک (موانع معرفتی)
• بادهای موافق (توفیقات الهی)
• جریان‌های گرم (حرارت عشق)
"پرنده عارف در چشم طوفان‌ها آرام می‌گیرد" (مصیبت‌نامه)
۴. ناوبری وجودی
ابزارهای راهیابی:
۱. قطبنما: فطرت (أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ)
۲. ارتفاع‌سنج: مراقبه (الذین یذکرون الله قیاماً و قعوداً)
۳. جی‌پی‌اس: الهام (فألهمها فجورها و تقواها)
۵. فرودگاه نهایی
باندهای فرود:
۱. باند فنا: "کل شیء هالک إلا وجهه"
۲. باند بقا: "فأینما تولوا فثم وجه الله"
۳. باند جمع: "إنا لله وإنا إليه راجعون"
تمرین‌های پروازی:
۱. هر صبح با "سبحان الذی أسری بعبده" اوج بگیر
۲. هر ظهر با "أينما تولوا فثم وجه الله" جهت‌یابی کن
۳. هر شب با "إنا لله وإنا إليه راجعون" فرود آی
حکمت پرواز:
عطار به ما می‌آموزد که عروج پرندگان، نه حرکتی در مکان که تحولی در وجود است. اوج گرفتن، همان فرو ریختن همه مرزهای محدودیت است.
"پرنده حقیقی
نه بال می‌زند
نه پرواز می‌کند
بلکه
بال می‌شود
و پرواز"
(الهی‌نامه)