در آثار عطار، واژگان و مفاهیم مرتبط با «غیب» به‌صورت گسترده و در قالب‌های گوناگون عرفانی، فلسفی و ادبی به‌کار رفته‌اند. این واژگان اغلب به عالم نادیده، اسرار الهی، و حقیقت ماورایی اشاره دارند. در ادامه، مهم‌ترین واژگان و عبارات مرتبط با «غیب» در اشعار و متون عطار را بررسی می‌کنیم:
۱. واژگان کلیدی مرتبط با «غیب»
الف) مفاهیم مرتبط با عالم غیب
واژه/عبارت معنا و کاربرد در آثار عطارمثال از اشعار عطار
غیب جهان نادیده، اسرار الهی، حقایق پنهان از حواس ظاهری«یک دو روزه روح غیبی آمده مهمان ماست» (غزل ۳۵)
غیب‌الغیب عمیق‌ترین لایه‌های عالم غیب، ذات باری تعالی«عین عینت چون به غیب‌الغیب در پوشیده‌اند» (غزل ۳۸)
پردهٔ غیب حجاب بین عالم ماده و معنا، مانع ادراک حقیقت«آخرالامر زیر پردهٔ غیب / روی آن ماه نازنین دیدم» (غزل ۵۰۸)
عالم غیب جهان معنوی، ملکوت، جایگاه فرشتگان و حقایق metaphysical«در پردهٔ غیب ناپدیدیم» (غزل ۶۰۴)
سرّ غیب رازهای نهان الهی، اسرار آفرینش«سرّ غیبی بر دلم گشته عیان» (مظهرالعجایب)
خزانهٔ غیب گنجینه‌های پنهان الهی، عنایت خداوند«وَعِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغیب» (مختارنامه)
ب) موجودات و پدیده‌های مرتبط با غیب
واژه معنا و نقش در نظام عرفانی عطارمثال
هاتف غیب پیام‌آور الهی، ندای درونی که عارف را راهنمایی می‌کند«خطاب آمد که بخشیدم دلت را» (جوهرالذات)
روح غیبی جان آسمانی، نفس قدسی که از عالم بالا به جسم خاکی می‌آید«روح غیبی آمده مهمان ماست» (غزل ۳۵)
فرشتهٔ غیب موجودات ملکوتی که واسطهٔ فیض الهی هستند«از غیب فرشته‌ای آمد به یاری» (منطق‌الطیر)
آفتاب غیب نور الهی، حقیقت محمدیه (ص) که از غیب می‌تابد«آفتاب آسمان غیب را / در فروغش کفر با ایمان که یافت» (غزل ۱۳۲)
ج) افعال و حالت‌های مرتبط با غیب
واژه معنامثال
غیبت کردن پنهان شدن، نهان شدن از دیدگان (گاه به معنای گناه «بدگویی» نیز به‌کار رفته است)«چون در جهان غیب فنا گشت در بقا» (قصیده ۱۳)
کشف الغیب آشکار شدن اسرار الهی برای عارف«کشف الغیب هم باید بدو» (مظهرالعجایب)
سفر به غیب سیر روحانی به عالم معنا«ورای پردهٔ غیبی سفر کرد» (الهی‌نامه)
۲. عبارات و ترکیبات ادبی مرتبط
عطار در توصیف «غیب» از ترکیبات زیبای ادبی استفاده می‌کند که برخی از آنها عبارتند از:
«جلوهٔ غیب» (نمایش حقایق پنهان)
«جلوه‌ای از غیب در آیینهٔ دل نمود» (اسرارنامه)
«نور غیب» (هدایت الهی)
«نور غیب‌الغیب بر جانم تابید» (منطق‌الطیر)
«راز غیب» (اسرار الهی)
«راز غیب در سینهٔ عاشقان نهان است» (غزل ۲۱۳)
«حکم غیب» (تقدیر الهی)
«چنان تقدیر رفت از غیب دانش» (الهی‌نامه)
۳. تقابل‌های معنایی با «غیب»
عطار گاه «غیب» را در مقابل مفاهیمی مانند شهود، عالم ماده، و ظاهر قرار می‌دهد:
غیب مقابل تضاد معنایی
جهان نادیده عالم شهادت تقابل ملکوت (غیب) با ملک (دنیا)
باطن ظاهرحقایق پنهان در مقابل امور محسوس
جاودانگی فنا غیب به عنوان عالم بقا در مقابل فناپذیری دنیا
مثال:
«این جهان و آن جهان هر دو یکی است / اثر غیب دان همی‌یابم» (قصیده ۲۰)
۴. کاربردهای اخلاقی «غیب»
علاوه بر معانی عرفانی، عطار «غیبت» (به معنای بدگویی پشت سر دیگران) را نیز به عنوان گناهی بزرگ محکوم می‌کند:
«غیبت گناهی بزرگ است... کسی که توبه کند، اهل بهشت می‌شود.» (الهی‌نامه)
«مکن غیبت مده بیهوده دشنام» (اسرارنامه)
جمع‌بندی
واژگان مرتبط با غیب در آثار عطار را می‌توان در سه حوزه طبقه‌بندی کرد:
عرفانی-فلسفی: مانند غیب‌الغیب، پردهٔ غیب، سرّ غیب.
ادبی-نمادین: مانند هاتف غیب، نور غیب، آفتاب غیب.
اخلاقی: مانند غیبت کردن (به معنای بدگویی).
اگر به تحلیل دقیق‌تر هر یک از این واژگان یا بررسی آنها در اثر خاصی از عطار نیاز دارید، خوشحال می‌شوم کمک کنم!