در تفسیر کشف‌الاسرار و عُدَة الأبرار، رشیدالدین میبدی به عنوان یک مفسر عارف‌مسلک با گرایشات کلامی اشعری، مباحث عمیقی درباره غیب مطرح کرده است که در چارچوب مباحث کلامی قابل تحلیل است. در ادامه، مهم‌ترین محورهای کلامی مرتبط با غیب در این تفسیر را بررسی می‌کنیم:
۱. علم غیب الهی و نسبت آن با انسان
الف) انحصار علم غیب مطلق به خداوند
استناد به آیه «وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ» (انعام: ۵۹)
تأکید بر نفی علم ذاتی بندگان به غیب:
«لا یعلم الغیب إلا الله تعالی» (در تفسیر سوره جن: ۲۶)
ب) امکان اعطای علم غیب نسبی به پیامبران و اولیا
با استناد به آیه «عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَىٰ غَيْبِهِ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ارْتَضَىٰ مِن رَّسُولٍ» (جن: ۲۶-۲۷)
تمایز قائل شدن بین:
علم ذاتی (مختص خدا)
علم اکتسابی (به اذن خدا)
۲. قضا و قدر و ارتباط آن با غیب
الف) تقدیر الهی به عنوان بخشی از غیب
تفسیر آیه «إِنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ» (قمر: ۴۹)
«القدر هو النظام الغیبی الذی به تقوم السماوات والأرض»
ب) نسبت اختیار انسان با غیب الهی
جمع بین تقدیر و اختیار در تفسیر آیه «لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا» (بقره: ۲۸۶)
«العباد مختارون فی أفعالهم تحت مشیئة الله تعالی»
۳. معاد و غیب اخروی
الف) حقیقت معاد به عنوان غیب محض
تفسیر آیه «وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ» (عنکبوت: ۶۴)
«الآخرة دار الغیب المطلق»
ب) شفاعت به عنوان بخشی از غیب
تحلیل آیه «يَوْمَئِذٍ لَّا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَٰنُ» (طه: ۱۰۹)
«الشفاعة من غیب الله یظهره یوم القیامة»
۴. نبوّت و وحی به عنوان ارتباط با غیب
الف) وحی، دریچه اتصال به غیب
تفسیر آیه «وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاءِ حِجَابٍ» (شوری: ۵۱)
«الوحی هو الصلة بین عالم الغیب والشهادة»
ب) معجزه به عنوان شکافتن غیب
تحلیل آیه «سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ» (فصلت: ۵۳)
«المعجزات ظهور الغیب فی عالم الشهادة»
۵. امامت و ولایت از منظر غیب
الف) علم امام به غیب
با استناد به روایت امام باقر(ع):
«نحن خزّان علم الله»
در تفسیر آیه «وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ» (آل عمران: ۷)
ب) ولایت تکوینی
تفسیر آیه «إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَن يَقُولَ لَهُ كُن فَيَكُونُ» (یس: ۸۲)
«الأولیاء یظهرون آثار القدرة الغیبیة»
۶. مسائل جدید کلامی در بحث غیب
الف) نسبت عقل و غیب
تمایز بین:
ما یعقل (حوزه عقل)
ما یؤمن به (حوزه غیب)
در تفسیر آیه «الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ» (بقره: ۳)
ب) کرامات اولیا
تحلیل آیه «أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ» (یونس: ۶۲)
«الکرامات من فیوضات الغیب»
۷. جدول تطبیقی مباحث کلامی غیب
مبحث کلامی آیات محوری موضع میبدی مکاتب مقایسه‌ای
علم غیب انعام:۵۹انحصار در خدا با امکان اعطااشاعره (تفویض)، معتزله (نفی)
قضا و قدرقمر:۴۹جمع بین تقدیر و اختیارجبریه (جبر)، معتزله (اختیار مطلق)
معادعنکبوت:۶۴غیب محض فلاسفه (معاد روحانی)، متکلمین (حسی)
نبوّتشوری:۵۱وحی اتصال به غیب فیلسوفان (عقل فعال)، متکلمین (کلام نفسی)
امامت آل عمران:۷علم خاص به تأویل شیعه (علم لدنی)، اهل سنت (نسبی)
۸. نتیجه‌گیری: ویژگی‌های کلامی تفسیر غیب در کشف‌الاسرار
۱. تلفیق رویکرد اشعری با عرفان در تبیین غیب
۲. جمع بین ظاهر و باطن در تفسیر آیات غیبی
۳. تأکید بر نقش ولایت در اتصال به غیب
۴. پرهیز از تفویض مطلق و جبر محض در مسئله قضا و قدر
شاهد نهایی:
میبدی در تفسیر آیه «قُل لَّا يَعْلَمُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الْغَيْبَ إِلَّا اللَّهُ» (نمل: ۶۵) جمع‌بندی خود را اینگونه ارائه می‌دهد:
«الغیب حجاب الله لا یرفع إلا بإذنه، فمن أذن له الرسول أو الولی فقد أذن الله»
(غیب حجاب الهی است که جز به اذن او برداشته نمی‌شود، پس هر که را پیامبر یا ولی اذن دهد، به اذن خدا اذن داده است)
این بیان، نمایانگر تلفیق مبانی کلام اشعری با عرفان عملی در نظام فکری میبدی است.