تفسیر کشف‌الاسرار و عُدَةُ الأبرار اثر رشیدالدین میبدی (قرن ۵-۶ هجری) علاوه بر تأثیرپذیری از مفسران، عارفان و محدثان، از شاعران متقدم عرب و فارسی نیز بهره برده است. این تأثیر را می‌توان در ابعاد زیر بررسی کرد:
۱. تأثیر شاعران عرب متقدم
میبدی در تفسیر خود از اشعار شاعران جاهلی و اسلامی به عنوان شاهد ادبی و تأیید مفاهیم قرآنی استفاده کرده است:
الف) شاعران جاهلی (پیش از اسلام)
امرؤ القیس:
در تفسیر آیات مربوط به وصف طبیعت، گاه از اشعار او برای توضیح معانی لغوی استفاده شده است.
مثال: در توصیف «لیل» (شب) در آیات قرآن، به اشعار او استناد می‌کند.
زهیر بن ابی سلمی:
از اشعار او در بیان حکمت‌های اخلاقی و مدح صبر استفاده کرده است.
مثال: در تفسیر آیات صبر و استقامت، به ابیات زهیر اشاره می‌کند.
عنتره بن شداد:
در مواضع مربوط به شجاعت و غیرت، از اشعار او بهره برده است.
ب) شاعران اسلامی (دوره اموی و عباسی)
فرزدق:
در ذکر مناقب اهل بیت (ع)، از اشعار او استفاده شده است.
مثال: در تفسیر آیه «قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَى» (شوری: ۲۳)، به شعر فرزدق در مدح امام سجاد (ع) استناد می‌کند.
جریر و اخطل:
در مباحث مناظرات کلامی و جدال با مخالفان، از اشعار این دو شاعر بهره گرفته است.
ابوالعتاهیه:
در تفسیر آیات زهد و مرگ، از اشعار او استفاده کرده است.
مثال: در تفسیر آیه «کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ» (آل عمران: ۱۸۵)، به اشعار زاهدانه ابوالعتاهیه اشاره می‌کند.
۲. تأثیر شاعران فارسی‌زبان متقدم
اگرچه میبدی تفسیر خود را به عربی نوشته، اما تحت تأثیر شاعران فارسی‌گوی نیز بوده است:
الف) شاعران عارف‌مسلک
سنایی غزنوی:
برخی از تأویلات عرفانی میبدی، به‌ویژه در مباحث عشق الهی و معنویت، تحت تأثیر سنایی است.
مثال: در تفسیر آیه «یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ» (مائده: ۵۴)، از مفاهیم عرفانی سنایی الهام گرفته است.
ابوسعید ابوالخیر:
برخی از حکایت‌های تمثیلی در تفسیر میبدی، یادآور سخنان ابوسعید است.
مثال: در تفسیر سوره نور، از حکایات او درباره «نور الهی» استفاده شده است.
ب) شاعران حماسی و اخلاقی
فردوسی:
در تفسیر آیات مربوط به عدالت و پادشاهی عادل، از مفاهیم شاهنامه تأثیر پذیرفته است.
مثال: در تفسیر آیه «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ» (نحل: ۹۰)، به شیوه فردوسی در توصیف دادگری اشاره می‌کند.
۳. کارکرد اشعار در تفسیر میبدی
میبدی از اشعار شاعران متقدم در تفسیر خود برای اهداف زیر استفاده کرده است:
کارکرد شعرنمونه در کشف‌الاسرارشاعر مرتبط
تأیید مفاهیم قرآنی استفاده از شعر فرزدق در تفسیر مودت اهل بیت (ع)فرزدق
تفسیر لغوی استناد به اشعار امرؤ القیس در معنی «لیل»امرؤ القیس
تأویل عرفانی تأثیرپذیری از سنایی در تفسیر عشق الهیسنایی غزنوی
توضیح حکمت اخلاقی استفاده از اشعار ابوالعتاهیه در زهدابوالعتاهیه
تقویت بلاغت تفسیربهره‌گیری از صنایع ادبی شعرای عباسی جریر، اخطل
۴. نمونه‌های مشخص از تأثیر شاعران
۱. در تفسیر آیه «وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْوًا انْفَضُّوا إِلَیْهَا» (جمعه: ۱۱):
میبدی برای توضیح «لهو»، به شعر امرؤ القیس درباره اسب‌سواری و شکار استناد می‌کند.
۲. در تفسیر آیه «إِنَّمَا یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ» (فاطر: ۲۸):
از شعر ابوالعتاهیه درباره عالمان زاهد استفاده می‌کند.
۳. در تفسیر آیه «وَمَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» (حشر: ۹):
به اشعار سنایی درباره بخل و ایثار اشاره می‌کند.
۵. نتیجه‌گیری
میبدی در کشف‌الاسرار از شاعران متقدم به دو شکل بهره برده است:
۱. به صورت مستقیم: با نقل اشعار عربی برای تفسیر لغوی یا تأیید مفاهیم.
۲. به صورت غیرمستقیم: با تأثیرپذیری از مضامین عرفانی و اخلاقی شاعران فارسی‌زمان.
ویژگی بارز استفاده میبدی از شعر، تلفیق ادبیات و عرفان در تفسیر قرآن است. او از شعر نه فقط به عنوان شاهد ادبی، بلکه به عنوان ابزاری برای تفهیم معارف قرآنی استفاده کرده است. این رویکرد، تفسیر او را از بسیاری از تفاسیر هم‌عصرش متمایز می‌کند.