تفسیر «کشف‌الاسرار و عُدَةُ الأبرار» اثر رشیدالدین میبدی (قرن ۵-۶ هجری) از جمله تفاسیر عرفانی-اخلاقی قرآن است که تحت تأثیر عمیق متقدمان (مفسران، عارفان و محدثان پیش از خود) شکل گرفته است. تأثیر این پیشینیان را می‌توان در ابعاد مختلفی از تفسیر میبدی مشاهده کرد:
۱. تأثیر مفسران پیشین
میبدی در تفسیر خود از آثار مفسران متقدم بهره‌های فراوان برده است، از جمله:
تفسیر طبری (جامع البیان عن تأویل آی القرآن)
میبدی در نقل اقوال صحابه و تابعین و تحلیل‌های لغوی از طبری بسیار استفاده کرده است.
به‌ویژه در بخش‌های تفسیر روایی و تاریخی، ردپای طبری مشهود است.
تفسیر زمخشری (الکشاف عن حقائق التنزیل)
با وجود اختلاف روشی (زمخشری معتزلی و میبدی عارف)، میبدی در تحلیل‌های بلاغی و برخی تأویلات از الکشاف تأثیر پذیرفته است.
برخی از تفسیرهای ادبی و صنایع لفظی قرآن در کشف‌الاسرار، متأثر از زمخشری است.
تفسیر ماوردی (النکت والعیون)
در نقل اختلافات تفسیری و فقهی، میبدی گاه به آرای ماوردی استناد می‌کند.
۲. تأثیر عارفان و صوفیان متقدم
میبدی تفسیر خود را با رویکرد عرفانی-اخلاقی نوشته و از آموزه‌های عارفان پیش از خود بهره برده است:
جنید بغدادی (قرن ۳ هجری)
مفاهیمی مانند فنا، بقا، توکل و تسلیم که در تفسیر میبدی دیده می‌شود، متأثر از آموزه‌های جنید است.
برخی از تأویلات باطنی میبدی درباره آیات، مشابه دیدگاه‌های جنید است.
ابوطالب مکی (قوت القلوب)
کتاب «قوت القلوب» یکی از منابع مهم میبدی در مباحث سلوکی و تهذیب نفس بوده است.
مفاهیمی مانند مراقبه، محاسبه و اخلاص در تفسیر میبدی، تحت تأثیر مکتب ابوطالب مکی است.
سلمی (حقائق التفسیر)
تفسیر عرفانی سلمی اولین تفسیر صوفیانه قرآن بود که میبدی از آن بسیار استفاده کرد.
بسیاری از شواهد عرفانی و تأویلات باطنی میبدی، برگرفته از حقائق التفسیر است.
ابوحامد غزالی (احیاء علوم الدین)
اگرچه غزالی معاصر میبدی بود، اما تأثیر او بر رویکرد اخلاقی-تربیتی کشف‌الاسرار مشهود است.
مفاهیمی مانند ریا، عجب و توکل در تفسیر میبدی، تحت تأثیر احیاء علوم الدین است.
۳. تأثیر محدثان و فقهای پیشین
میبدی در بخش‌های فقهی و روایی تفسیر خود از فقها و محدثان متقدم تأثیر پذیرفته است:
شافعی و احمد بن حنبل
در نقل احکام فقهی، میبدی گاه به آرای شافعی و احمد بن حنبل استناد می‌کند.
به‌ویژه در مباحث عبادی و اخلاقی، از فقه حنبلی و شافعی تأثیر گرفته است.
بخاری و مسلم
در نقل احادیث نبوی، میبدی به صحیح‌ین (بخاری و مسلم) توجه ویژه‌ای دارد.
برخی از تفسیرهای روایی او مستند به احادیث صحیح است.
۴. تأثیر ادبا و فلاسفه
میبدی در تحلیل‌های ادبی و حکمت‌آمیز قرآن، از برخی ادبا و فلاسفه متقدم نیز تأثیر پذیرفته است:
ابن سینا (حکمت مشاء)
برخی از تفسیرهای فلسفی میبدی درباره معاد، نفس و عقل، متأثر از ابن سیناست.
مفاهیمی مانند عقل فعال و نفس ناطقه در تفسیر او دیده می‌شود.
ابوحیان توحیدی (مثالب الوزیرین)
در سبک ادبی و نثر شیوای تفسیر، میبدی گاه از ابوحیان توحیدی تأثیر گرفته است.
۵. جمع‌بندی: ویژگی‌های تفسیر میبدی تحت تأثیر متقدمان
منبع تأثیرحوزه تأثیرنمونه‌ها در کشف‌الاسرار
مفسران (طبری، زمخشری)تفسیر روایی، بلاغی، تاریخینقل اقوال صحابه، تحلیل‌های ادبی
عارفان (جنید، سلمی، غزالی)تأویل عرفانی، سلوک اخلاقیمفاهیم فنا، بقا، توکل
محدثان (بخاری، مسلم)احادیث نبوی، فقهاستناد به احادیث صحیح
فلاسفه (ابن سینا)تفسیر فلسفیتحلیل معاد و نفس
۶. نتیجه‌گیری
میبدی در کشف‌الاسرار، تفسیری ترکیبی از روایت، عرفان، فقه و ادب ارائه داده و از متقدمان به‌ویژه در این حوزه‌ها تأثیر پذیرفته است:
رویکرد روایی ← طبری، بخاری، مسلم
رویکرد عرفانی ← جنید، سلمی، غزالی
رویکرد ادبی-بلاغی ← زمخشری، ابوحیان توحیدی
رویکرد فلسفی-کلامی ← ابن سینا
نکته پایانی: میبدی با تلفیق این منابع، تفسیری جامع‌نگر و چندبعدی از قرآن ارائه داده که هم مبتنی بر سنت تفسیری پیشین است و هم آمیخته با تجارب عرفانی خود او.