برداشت

در اشعار مسعود سعد سلمان (قرن پنجم و ششم هجری)، مفهوم «غیب» عمدتاً در دو محور اصلی نمود یافته است که با نگرش عرفانی-حماسی او همخوانی دارد:

۱. غیب به مثابه «قدرت پنهان الهی»

مسعود سعد در توصیف نبردها و سختیهای زندگی، گاه از غیب به عنوان قدرت مافوق بشری یاد میکند:

• نمونه بارز:

"تیغ بدریده غیبه جوشن"
(شهرآشوب شماره ۷۲)

• تحلیل:

  • «غیبه جوشن» ترکیبی است حماسی-عرفانی

  • اشاره به برندگی شمشیر تقدیر الهی که از دید پنهان است

  • مشابهت با مفهوم «قضای الهی» در ادبیات حماسی

۲. غیب به عنوان «جاذبه ماورایی»

در اشعار عاطفیتر، غیب به صورت کشش معنوی تصویر میشود:

• نمونه شاخص:

"دل تو هست سنگ مغناطیس به سوی غیب می‌کشدت هر دم"
(همان شهرآشوب)

• تحلیل:

  • استفاده از استعاره «مغناطیس» برای نشان دادن جذب الهی

  • تلفیق نگاه علمی (خاصیت آهنربا) با نگرش عرفانی

  • شباهت به مفهوم «جرعهٔ جام جم» در شعر خاقانی

جدول مقایسه با حزین لاهیجی:

ویژگی مسعود سعد سلمان حزین لاهیجی

زمینه تاریخی دوره سلجوقی (فضای حماسی)دوره صفوی (فضای عرفانی)

کاربرد غیب تقدیرگرایی حماسی عرفان نظری

سبک بیان ساده و تصویریپیچیده و فلسفی

نمونه کلیدی«غیبه جوشن»«شاهدان غیب»

سه ویژگی ممتاز در کاربرد غیب:

۱. تلفیق حماسه و عرفان:

• استفاده از واژگان نظامی (تیغ، جوشن) برای مفاهیم معنوی

۲. تقدیرگرایی عملی:

• نگاه به غیب نه برای تسلیم، بلکه برای مقاومت

۳. تصویرگرایی ملموس:

• به کارگیری تشبیهات محسوس (مغناطیس) برای مفاهیم مجرد

تحلیل یک بیت کلیدی:

"آنکه شمشیر زد همی گه جنگ قصد زحمت نکرد گاه زدن"

• نکات بلاغی:

  • ایهام در «گاه زدن» (هم زمان نبرد، هم ضربت شمشیر)

  • اشاره به تقدیر ناپیدای الهی در جنگها

  • بازتاب تجربیات شخصی شاعر در زندان و نبردها

نتیجه‌گیری:

در شعر مسعود سعد، غیب بیشتر کارکردی زمینی و انضمامی دارد تا متافیزیکی. این مفهوم در خدمت بیان:

• تجربیات زیستهٔ شاعر

• باور به قضا و قدر

• رابطهٔ انسان و تقدیر
  در مقایسه با حزین که غیب را «عالم معنا» می‌داند، مسعود آن را به «تقدیر عملی» ترجمه می‌کند.