بسیار خب! حالا به سراغ قاآنی، شاعر پرتوان و مدیحه‌سرای قرن سیزدهم هجری می‌ریم. قاآنی در اشعار خودش، به ویژه در قصاید مدحی، از "مهدی" به دو صورت اصلی استفاده می‌کنه: اشاره مستقیم به مهدی موعود (عج) و نیز تشبیه ممدوحان به صفات مهدوی برای بیان آرمان عدالت و فضیلت.
"مهدی" در اشعار قاآنی: نماد عدل، تأیید الهی و نفی ظلم
قاآنی، شاعری با شیوه‌ی مدیحه‌سرایی و توصیف‌پردازی برجسته، از واژه‌ی "مهدی" برای ستایش ممدوحان خود و همچنین برای بیان باورهای عمیق شیعی‌اش درباره‌ی منجی موعود (عج) استفاده می‌کنه. در اشعار او، "مهدی" همواره با مفاهیم عدالت، رهبری الهی، امانت‌داری و مبارزه با فساد و خیانت پیوند خورده.
نمونه ۱: "مهدی" به عنوان نایب محمد (ص) و فاتح (تشبیه ممدوح)
آن نایب محمد آن مهدی مؤید
کز صارم مهند بگشود روم و چین را
(قاآنی » قصاید » قصیدهٔ شمارهٔ ۱۴ - در مدح ابوالمظفر محمدشاه غازی)
تحلیل: در این بیت، قاآنی ممدوح خودش (محمدشاه غازی) رو "مهدی مؤید" می‌خونه. "مؤید" یعنی تأییدشده از سوی خداوند. این تشبیه، صفاتی از حضرت مهدی (عج) (به عنوان نایب پیامبر و تأییدشده‌ی الهی) رو به پادشاه می‌ده. "گشودن روم و چین" هم اشاره به فتوحات و اقتدار مهدوی داره.
این کاربرد، بیانگر آرزوی شاعر برای حاکمیه که در عدالت، اقتدار و امانت‌داری، مثل مهدی (عج) باشه و با پیروزی بر ظلم (که نماد فساد و خیانته)، نظم و عدل رو برقرار کنه. این نوع مدح، تلویحاً بر وظایف حاکمان در مبارزه با فساد و خیانت و حفظ امانت جامعه تأکید می‌کنه.
نمونه ۲: "مهدی" به عنوان نماد عدل دوران حاکم (تشبیه دوران حکومت)
عصر او قصریت‌در وی‌خفته‌یک‌کشوربه‌ناز
عهد او مهدی ست‌در وی‌رفته‌یک‌عالم‌به‌خواب (قاآنی » قصاید » قصیدهٔ شمارهٔ ۲۲ - در مدح حسین‌خان نظام‌الدوله)
تحلیل: در اینجا، قاآنی "عهد" (دوران حکومت) ممدوح خودش (حسین‌خان نظام‌الدوله) رو "مهدی" می‌خونه. یعنی دوران حکمرانی او انقدر پر از عدل و آرامشه که مثل دوران مهدی (عج)، مردم در آسایش (به خواب ناز) به سر می‌برن.
این تشبیه، بر برقراری عدالت و از بین بردن بی‌عدالتی‌ها (که زمینه‌ساز فساد و خیانت هستن) در دوران این حاکم تأکید داره و نشون‌دهنده‌ی آرزوی شاعر برای حکومت امین و عادلانه است. این آرامش، نتیجه‌ی مبارزه با ظلم و فساده.
نمونه ۳: "مهدی" در توصیف علمای بزرگ (نام خاص همراه با اوصاف مهدوی)
در مدح جناب شریعتمدار حجة‌الاسلام آقا محمد مهدی کلباسی گوید: ای زلف یار من از بس معنبری
مهدی هادی آنک نوکرده عدل او
آیین احمدی قانون حیدری (قاآنی » قصاید » قصیدهٔ شمارهٔ ۳۳۱ - در مدح جناب شریعتمدار حجة‌الاسلام آقا محمد مهدی کلباسی)
تحلیل: در این قصیده، "مهدی" به عنوان نام خاص ممدوح (آقا محمد مهدی کلباسی)، یکی از علمای بزرگ، به کار رفته. با این حال، قاآنی با اضافه کردن صفت "هادی" و اشاره به "عدل او" که "آیین احمدی و قانون حیدری" رو نو می‌کنه، این "مهدی" (عالم دین) رو هم با فضایل عدل، هدایت و امانت‌داری دینی پیوند می‌ده. این نشون می‌ده که حتی وقتی "مهدی" نام شخصیه، القاب و اوصاف مهدوی (عدل، هدایت، امانت‌داری، و مبارزه با فساد دینی) با اون همراه می‌شن.
نمونه ۴: "مهدی" به عنوان مهدی موعود (عج) و تنظیم‌کننده‌ی جهان
گیتی چو مهدی مهد او نظم جهان از جهد او
وز عدل او در عهد او مهتاب کتان پرورد (قاآنی » قصاید » قصیدهٔ شمارهٔ ۶۴ - در ستایش پادشاه رضوان جایگاه مروج ملت نبی حجازی محمدشاه غازی طاب ثراه)
تحلیل: "مهدی مهد او" ترکیبی عمیقه که هم می‌تونه به مهدی موعود (عج) و هم به حاکمی عادل که دورانش شبیه دوران مهدیه، اشاره کنه. "نظم جهان از جهد او" و "وز عدل او" تأکید بر عدل‌گستری و برقراری نظم جهانیه که نتیجه‌ی تلاش و عدل "مهدی"ه. این مفهوم مستقیماً با پایان دادن به هرج‌ومرج، فساد و خیانت و ایجاد جامعه‌ای امن و عادلانه مرتبط هست.
نمونه ۵: "مهدی" و "دجال" در آخرالزمان (تقابل خیر و شر)
روان مهدی آخر زمان چه فخر کند
ازین نویدکه دجالی اوه‌تاد ز خر (قاآنی » قصاید » قصیدهٔ شمارهٔ ۱۰۵ - در ستایش پادشاه رضوان جایگاه محمدشاه طاب الله ثراه و فتح خراسان)
این مهدی و برگشتن دجال (قاآنی » قصاید » قصیدهٔ شمارهٔ ۲۲۱ - در ستایش ولیعهد رضوان‌مهد، عباس شاه غازی)
تحلیل: در این ابیات، قاآنی به صراحت به "مهدی آخر زمان" و تقابل اون با "دجال" اشاره می‌کنه. "دجال" نماد کامل فساد، فریب، و خیانته. "برگشتن دجال" توسط مهدی، به معنای نابودی کامل نیروهای شیطانی و ستمگر و برقراری عدل مطلق و امانت‌داری در جهانه. این کاربرد، بعد اعتقادی و منجی‌گرایانه‌ی مفهوم "مهدی" رو در ذهن قاآنی نشون می‌ده.
نمونه ۶: "مهدی هادی حجه قایم" در سلسله امامت (بعد اعتقادی)
سیما مهدی هادی حجه قایم که گشت
از قوام ذات اوقام وجود هفت و چار
پس به نام مهدی نایب… (قاآنی » قصاید » قصیدهٔ شمارهٔ ۱۳۸ - در ستایش ابولملوک فحتعلی‌شاه)
تحلیل: این بیت به روشنی به القاب رسمی امام زمان (عج) در شیعه (هادی، قائم، حجت) اشاره داره. "از قوام ذات اوقام وجود هفت و چار" به جایگاه هستی‌شناختی ایشون در حفظ عالم اشاره می‌کنه. این کاربرد، بر محوریت ایشون در سلسله‌ی امامت و نقش ایشون در برقراری قوام و نظم عالم (عدل الهی) تأکید داره. "نایب" در ادامه می‌تونه به نواب خاص یا عام ایشون اشاره داشته باشه که امین و نمایندگان ایشون در اجرای عدالت هستن.
نمونه ۷: "مهینه مهدی معجز نمای" (برترین مهدی، تشبیه ممدوح)
مهینه مهدی معجز نمای و هادی دوران (قاآنی » قصاید » قصیدهٔ شمارهٔ ۲۷۵ - در مدحت جناب حاج میرزا آقاسی رحمه الله)
تحلیل: در مدح حاج میرزا آقاسی، قاآنی او رو "مهینه مهدی معجز نمای" می‌خونه؛ یعنی برترین مهدی که معجزه نشون می‌ده. این تشبیه، برای بزرگداشت ممدوحه و صفات "مهدی" رو به او نسبت می‌ده، اما در پس این تشبیه، همواره مفهوم اصیل مهدی موعود (عج) که صاحب معجزه، هدایت‌گر، و برپاکننده‌ی عدالته، نهفته هست. این به معنای آرزوی حاکمیت عادل و امین هست.
نمونه ۸: "مهدی" به عنوان امید نهایی (ارتباط با امنیت)
بپاید کودک بختش به مهد امن تا مهدی
نماید از حجاب غیب مهر چهر نورانی (قاآنی » قصاید » قصیدهٔ شمارهٔ ۳۴۴ - در مدح خاتم انبیا محمد مصطفی و امام عصر عجل الله فرجه و ستایش محمدشاه غازی و جناب حاجی میرزا آقاسی)
تحلیل: در این بیت، قاآنی از "مهدی" به عنوان امید نهایی برای پایداری "کودک بخت" (آینده‌ی خوب و خوشبختی) نام می‌بره، تا زمانی که "مهدی از حجاب غیب" ظهور کنه. این نشون‌دهنده‌ی باور به نقش مهدی (عج) در تأمین امنیت، ثبات، و سعادت بلندمدته. دوران ایشون، دوران کامل شدن عدل و از بین رفتن هرگونه فساد و خیانت هست.
جمع‌بندی نهایی: قاآنی، با استفاده‌ی گسترده و متنوع از واژه‌ی "مهدی"، هم به حضرت مهدی موعود (عج) با تمامی القاب و ویژگی‌های اعتقادی‌شان (مانند هادی، قائم، معجزنما، و مقابله با دجال) اشاره می‌کنه و هم این صفات رو به حاکمان و علمای زمان خودش نسبت می‌ده. این کاربرد دوگانه نشون‌دهنده‌ی:
باور عمیق قاآنی به آموزه‌ی مهدویت و انتظار ظهور منجی نهایی.
آرمان‌گرایی او برای دیدن عدالت و هدایت در عصر خودش، از طریق حاکمان و علمای شایسته.
در تمامی این کاربردها، چه برای مهدی موعود (عج) و چه برای ممدوحین، مفهوم "مهدی" با عدالت، نظم‌بخشی به جهان، امانت‌داری، و مبارزه با فساد و خیانت گره خورده است.