کلمهی "آب و هوا" در اشعار فیض کاشانی، بسته به متن و سیاق بیت، میتواند معانی گوناگونی داشته باشد. در اینجا به تمام کاربردهای "آب و هوا" که در اشعار ارائهشدهی فیض کاشانی یافت شد، میپردازیم:
۱. "آب و هوا" به معنای اقلیم و شرایط محیطی
این رایجترین معنای "آب و هوا" است که به ویژگیهای طبیعی یک منطقه از نظر آبوهوایی اشاره دارد؛ شرایطی که برای رشد و نمو گیاهان یا زندگی موجودات مناسب است. در این مفهوم، "آب" و "هوا" به عناصر جوی و محیطی اطلاق میشوند.
فیض کاشانی » شوق مهدی » غزلیات » شماره ۱۱۱:
"... خشک شد بیخ طرب راه مقام تو کجاست تا در آن آب و هوا نشو و نمایی بکنیم دل بیمار شد از دست رفیقان مددی ..."
در این بیت، شاعر (در اینجا فیض) از خشک شدن ریشهی نشاط و شادمانی سخن میگوید و به دنبال "آب و هوا"یی میگردد که بتواند در آن رشد و نمو کند. این "آب و هوا" به معنای محیطی مناسب، شرایط روحی یا معنوی مساعد است که در آن دل و جان میتواند طراوت یابد و به کمال رسد. این کاربرد از معنای اقلیمی خود فراتر رفته و به محیطی معنوی و روانی اشاره دارد.
۲. "آب و هوا" به معنای طراوت و جوهرهی وجودی
اگرچه کلمهی "آب و هوا" به طور مستقیم در این مفهوم در ابیات ارائهشده یافت نشد، اما میتوان از کاربردهای جداگانهی "آب" و "هوا" در معنای طراوت، جلوه، یا نفسِ زندگیبخش، به این مفهوم گستردهتر اشاره کرد:
"آب" به معنای طراوت و جلوه (آب و رنگ):
همانطور که قبلاً اشاره شد، "آب و رنگ" در اشعاری مانند غزل ۸۹۲، ۹۳۲، ۹۵۲ و شوق مهدی (غزل ۲) به طراوت، زیبایی و جلوه اشاره دارد. این جلوه و طراوت، بخشی از جوهرهی وجودی و زیباییبخش یک شیء یا شخص است.
"هوا" به معنای میل و آرزو یا ذات و نفس:
کلمهی "هوا" میتواند به معنای میل، آرزو، یا حتی ذات و نفس به کار رود. اگرچه در این ابیات، ترکیب "آب و هوا" به این صورت مستقیم نیست، اما در بستر عرفانی، "هوا"ی معشوق یا "هوا"ی نفس میتواند معانی عمیقی داشته باشد که به جوهرهی وجودی فرد مربوط شود.
بنابراین، اگرچه "آب و هوا" به طور صریح به معنای "جوهره و طراوت وجودی" در ابیات فوق نیست، اما مفاهیم "آب" (طراوت) و "هوا" (نفس/میل) به صورت جداگانه میتوانند در این راستا تفسیر شوند و در کنار هم این مفهوم را القا کنند.
خلاصه
در اشعار فیض کاشانی که بررسی شد، "آب و هوا" بیشتر به معنای شرایط اقلیمی یا محیطی (فیزیکی یا معنوی) مناسب برای رشد و نمو به کار رفته است.