غزل شماره ۲۳ از مجموعه «شوق مهدی» فیض کاشانی، یکی از تکان‌دهنده‌ترین و تأمل‌برانگیزترین اشعار او در باب غیبت امام زمان (عج) است. این غزل کوتاه اما پرمعنا، به خوبی دغدغه‌های اصلی فیض و شیعیان منتظر را در دوران غیبت به تصویر می‌کشد.
متن کامل غزل (با توجه به گزیده‌ی شما و ادامه یافتن بیت ناتمام)
اهل باطل را به کوی آن جماعت راه نیست چیست باعث بر خفای مهدی آخر زمان زین معما هیچ دانا در جهان آگاه نیست هردم از عمر است بر ما چون دم تیغ از بیداد زمان کاه نیست
بررسی ابیات و مضامین
بیت اول:
اهل باطل را به کوی آن جماعت راه نیست
تحلیل: این بیت آغازین، به نوعی یک مقدمه یا فرض بنیادین را مطرح می‌کند. «آن جماعت» در اینجا به یاران امام مهدی (عج) و یا به طور کلی اهل حق اشاره دارد. فیض تأکید می‌کند که گمراهان و اهل باطل، هرگز نمی‌توانند به حریم قدسی یاران امام دست یابند یا به محفل ایشان راه پیدا کنند. این بیت، فضایی از تقدس و برگزیدگی را ایجاد می‌کند و تلویحاً به این نکته اشاره دارد که غیبت، شاید به نوعی پالایشی برای تمایز حق از باطل باشد. این جمله می‌تواند اشاره به شرایط غیبت و عدم دسترسی همگان به امام یا مکان حضور ایشان باشد.
بیت دوم:
چیست باعث بر خفای مهدی آخر زمان زین معما هیچ دانا در جهان آگاه نیست
تحلیل: این بیت، قلب و محور غزل است. فیض با یک پرسش بلاغی عمیق و دردناک، به مسئله اصلی دوران انتظار می‌پردازد: «چرا امام مهدی (عج) غایب است؟». واژه‌ی «خفا» (پنهانی) به جای «غیبت» نیز قابل تأمل است و بر رازآلودگی موضوع می‌افزاید. شاعر به صراحت بیان می‌کند که هیچ دانایی در جهان، از حقیقت و علت این غیبت کبری آگاه نیست. این اعتراف به جهل مطلق بشری در برابر حکمت الهی، اوج ناامیدی و در عین حال تسلیم در برابر مشیت الهی را نشان می‌دهد. این بیت هم دغدغه ذهنی فیض را مطرح می‌کند و هم بازتاب‌دهنده حیرت و سرگردانی همگان در برابر این راز بزرگ است. این «معما» بودن غیبت، بار سنگینی بر دوش منتظران می‌گذارد.
بیت سوم:
هردم از عمر است بر ما چون دم تیغ از بیداد زمان کاه نیست
تحلیل (با فرض تکمیل بیت): این بیت، اوج اندوه و رنج فیض را به نمایش می‌گذارد. او هر لحظه از زندگی در دوران غیبت را مانند دم تیغ می‌داند؛ کنایه از رنج و عذابی مداوم و برنده. عبارت «بیداد زمان کاه نیست» به ظلم و ستمی اشاره دارد که در این دوران فراگیر شده و ذره‌ای از آن کاسته نمی‌شود، بلکه هر دم بر شدت آن افزوده می‌شود. این تصویر، سنگینی دوران غیبت و فراگیر شدن ظلم را به خوبی نشان می‌دهد و بیانگر دردی است که با گذشت زمان نه تنها تسکین نمی‌یابد، بلکه هر لحظه آن همچون ضربه‌ای کشنده بر جان منتظران فرود می‌آید. این بیت به شرایط دشوار اجتماعی و سیاسی آن دوران نیز می‌تواند اشاره داشته باشد که فیض، آن را ثمره غیبت و عدم حضور امام عادل می‌بیند.
مضامین کلیدی در این غزل
رازآلودگی غیبت: تأکید اصلی بر ناشناخته بودن علت غیبت و جهل بشر نسبت به آن.
رنج و درد انتظار: توصیف هر لحظه از زندگی در غیبت به عنوان عذابی برنده و مستمر.
فراگیر شدن ظلم: اشاره به بیداد و ستمی که در دوران غیبت، لحظه به لحظه بر شدت آن افزوده می‌شود.
اهمیت و تقدس اهل حق: اشاره به اینکه مسیر حق و یاران امام، از اهل باطل جداست.
ارتباط با کلیت «شوق مهدی»
این غزل به خوبی نمایانگر نگاه واقع‌بینانه و دردمندانه فیض کاشانی به مسئله غیبت است. در کنار امید به ظهور و ستایش از عدل موعود، فیض از بیان رنج‌ها و دغدغه‌های دوران غیبت نیز ابایی ندارد. او نه تنها مشتاقانه به استقبال ظهور می‌رود، بلکه با دردی عمیق به علت طولانی شدن غیبت می‌اندیشد و از ظلم و بیدادی که در نبود امام عادل بر جهان حکم‌فرماست، شکایت می‌کند. این غزل، عمق فهم فیض از انتظار را نشان می‌دهد؛ انتظاری که تنها یک امید خشک و خالی نیست، بلکه با رنج، پرسش و حیرت نیز همراه است.