در اشعار صامت بروجردی، پیوند میان «رقیه و پدر» (اشاره به حضرت رقیه (س) و پدرشان امام حسین (ع)) یکی از سوزناکترین و عاطفیترین محورهاست. این ترکیب، نمادی از اوج مظلومیت کودکان در کربلا، دلتنگی بیحد و حصر فرزند برای پدر، و عشق عمیق و بیشائبهای است که حتی با شهادت و جدایی نیز از بین نمیرود. صامت با پرداختن به این رابطه، عمق فاجعه انسانی کربلا و رنجهای بیحد و حصری را که بر خاندان اهل بیت (ع) وارد شد، به شکلی بینظیر و مؤثر به تصویر میکشد.
۱. دلتنگی «رقیه» برای «پدر»:
بیشترین کاربرد «رقیه و پدر» به بیان دلتنگی و حسرت حضرت رقیه (س) برای دیدار با پدرشان، امام حسین (ع)، پس از شهادت ایشان اشاره دارد. این دلتنگی، اوج رنج روحی و بیقراری کودک را نشان میدهد.
نمونه:
«به جان پدر که از این بعد اگر سوی کوفه برم / به هر خرابه نگویم که من اسیری ز کربلایم» (صامت بروجردی » کتاب نوحههای سینه زنی (به اقسام مختلفه و لحنهای متنوع و مخصوصه) » شمارهٔ ۲۷ - نوحه دیگر)
تحلیل: این بیت، از زبان حضرت رقیه (س) است که اوج رنج و دلتنگی او را برای «پدر» نشان میدهد. قسم به «جان پدر» بیانگر نهایت دلبستگی و پیوند روحی عمیق او با پدر است. آرزوی پنهان کردن هویت، از شدت مصائبی است که در غیاب پدر بر او وارد شده و او را به این مرحله از ناامیدی رسانده که حتی از بیان نام کربلا نیز پرهیز میکند. این دلتنگی، با اشک و ناله همراه است.
نمونه (مفهوم رایج در نوحههای صامت):
«بابا تشنگی زد شعله بر جان العطش / ای پدر جان العطش» (صامت بروجردی » کتاب نوحههای سینه زنی (به اقسام مختلفه و لحنهای متنوع و مخصوصه) » شمارهٔ ۳ - نوحه دیگر)
تحلیل: این نوحه، که اغلب از زبان حضرت رقیه (س) یا در توصیف حال ایشان سروده میشود، فریاد عطش و پناهجویی به «پدر» است. «ای پدر جان العطش» نشاندهنده نیاز مبرم کودک به پدر و در عین حال، ناتوانی پدر در رفع این نیاز در آن شرایط سخت است. این فریاد، اوج مظلومیت و دلتنگی را به تصویر میکشد.
۲. «رقیه» در مواجهه با «پدر» شهید:
لحظه مواجهه حضرت رقیه (س) با سر مبارک پدرشان، یکی از دلخراشترین و ماندگارترین صحنهها در اشعار صامت است. این لحظه، اوج مصیبت و بیرحمی دشمن را نشان میدهد.
نمونه:
«رخ سکینه ببین گشته نیلی از سیلی / بروی نعش پدر التماس دختر کن» (صامت بروجردی » قصاید » شمارهٔ ۲۸ - در مدح عینالله الناظره امیرالمومنین(ع))
تحلیل: اگرچه در این بیت نام «رقیه» مستقیماً نیامده و از «سکینه» نام برده شده، اما مضمون آن (دختر آسیبدیده بر بالای پیکر پدر) به شدت با روایت حضرت رقیه (س) و مواجهه ایشان با سر مبارک امام حسین (ع) همخوانی دارد. «رخ نیلی از سیلی» نشاندهنده رنجهای جسمی و «التماس بر نعش پدر» اوج بیکسی و حسرت را در غیاب پدر نشان میدهد. این صحنه، نمادی از مظلومیت بیحد «رقیه» و ستمی است که بر او و «پدر» وارد شد.
۳. «رقیه»؛ نماد «یتیمی» و بیکسی پس از «پدر»:
حضرت رقیه (س) در اشعار صامت، نماد یتیمی و بیکسی مطلق پس از شهادت پدرشان هستند. رنجهای اسارت و فقدان پدر، او را به اوج آسیبپذیری میرساند.
نمونه:
«سر برهنه پا برهنه کودکان بیپدر / خار ره بر پا بدل اخگر به پیکر آفتاب» (صامت بروجردی » کتاب المراثی و المصائب » شمارهٔ ۹ - در مصیبت عاشورا)
تحلیل: این بیت، به وضعیت «کودکان بیپدر» (که حضرت رقیه (س) نیز جزو آنهاست) در مسیر اسارت اشاره دارد. «بیپدر» بودن، اوج یتیمی و مظلومیت را نشان میدهد. این توصیف، رنجهای جسمی و روحی حضرت رقیه (س) را در غیاب پدرشان ملموس میکند.
رابطه «رقیه و پدر» در اشعار صامت بروجردی، پیوندی عمیق از مظلومیت، دلتنگی، عشق و فداکاری است. «رقیه» به عنوان نماد کودک معصومی که همه چیزش را از دست داده، و «پدر» به عنوان تکیهگاه از دست رفته، در کنار هم تصویری بینهایت سوزناک از فاجعه کربلا را به نمایش میگذارند. صامت با این توصیفات، توانسته است قلب مخاطبان را به شدت متأثر کرده و یاد و نام حضرت رقیه (س) و مصائب ایشان را جاودانه سازد.