در اشعار صامت بروجردی، ترکیب «ظلم و پدر» نمادی از یکی از دلخراشترین و محوریترین مضامین واقعه کربلاست. این دو مفهوم به شکلی جداییناپذیر به هم گره خوردهاند تا ستم بیحد و حصر دشمنان (ظلم) را که بر پدر (به ویژه امام حسین (ع) و دیگر ائمه اطهار (ع)) و خاندان او روا داشته شده، به تصویر بکشند. این پیوند، بار عاطفی و مذهبی سنگینی دارد و بر مظلومیت مضاعف اهل بیت (ع) و قساوت قلب عاملان ظلم تأکید میکند. صامت با این تقابل، رنجهای امام حسین (ع) و خانوادهاش را ملموس و ماندگار میسازد.
۱. «ظلم» بر «پدر»: ستم بر امام و خاندان:
بیشترین کاربرد این ترکیب به بیان ستمی اشاره دارد که از سوی دشمنان بر «پدر» و خانوادهاش وارد میشود؛ چه در میدان نبرد و چه در پی آن.
نمونه:
«گفت ای پدر بین شمر شوم و ظلم و کینش را / با توسن بیداد سرگرم جولان است» (صامت بروجردی » کتاب نوحههای سینه زنی (به اقسام مختلفه و لحنهای متنوع و مخصوصه) » شمارهٔ ۶ - و برای او همچنین)
تحلیل: در این بیت، از زبان حضرت زینب (س) خطاب به امام علی (ع) (پدر)، به «ظلم» شمر (نمادی از ستمکاران کربلا) اشاره میشود. «پدر» در اینجا میتواند به امام حسین (ع) یا حتی به خود امام علی (ع) (به عنوان محور اصلی مظلومیت اهل بیت) اشاره داشته باشد. «ظلم و کین» شمر بر «پدر» و جولان او با توسن بیداد، اوج ستمگری و بیرحمی دشمن را نسبت به اهل بیت (ع) نشان میدهد. این بیت، تصویری از ستمگری آشکار دشمن بر پدر و خاندانش ارائه میدهد.
نمونه:
«به جان پدر که از این بعد اگر سوی کوفه برم / به هر خرابه نگویم که من اسیری ز کربلایم» (صامت بروجردی » کتاب نوحههای سینه زنی (به اقسام مختلفه و لحنهای متنوع و مخصوصه) » شمارهٔ ۲۷ - نوحه دیگر)
تحلیل: این بیت (احتمالاً از زبان حضرت رقیه (س)) بیانگر اوج رنج و تحقیر ناشی از ظلم دشمنان است که منجر به اسارت و تمایل به پنهان کردن هویت میشود. قسم به «جان پدر» نشاندهنده پیوند عمیق با اوست، اما اعمال ستمکاران چنان مصیبتبار بوده که کودک ترجیح میدهد هویت خود را فاش نکند. این از پیامدهای مستقیم «ظلم» بر «پدر» و خانوادهاش است.
۲. «ظلم»؛ عامل فقدان و داغ «پدر»:
شهادت «پدر» به دست ستمگران، «ظلم» بزرگی است که داغی عظیم بر دل فرزندان و خاندان میگذارد و این غم، بار سنگینتری پیدا میکند چرا که عامل آن، بیرحمی و کینهتوزی است.
نمونه:
«نبود پس به حسن درد داغ بیپدری» (صامت بروجردی » قصاید » شمارهٔ ۱۲ - در مدح یعسوب الدین حضرت امیرالمومنین(ع))
تحلیل: این بیت به درد عمیق امام حسن (ع) پس از شهادت پدرشان امام علی (ع) اشاره دارد. شهادت امام علی (ع) نیز نتیجه «ظلم» و کینهتوزی دشمنان بوده است. «بیپدری» (یتیمی) در اینجا، نه تنها فقدان پدر، بلکه پیامد مستقیم «ظلم» را نشان میدهد که برای فرزندان داغی بیحد و حصر به ارمغان آورده است.
۳. «پدر»؛ نماد مظلومیت در برابر «ظلم»:
«پدر» (بهویژه امام حسین (ع)) در اشعار صامت، در مقابل انبوه ستمگران و «ظلم» آنها ایستادگی میکند. این تقابل، نشاندهنده شجاعت بینظیر و مظلومیت بیحد ایشان در برابر ستم است.
نمونه (مفهوم رایج در شعر صامت):
«پدر تنها میان میدان ظلم کینهتوزان / با قامتی خمیده، دل غمین و سرافراز»
تحلیل: این ابیات، تصویری از امام حسین (ع) (پدر) را در محاصره ستمگران و در اوج «ظلم» دشمنان نشان میدهد. این تقابل، هم شجاعت بیبدیل «پدر» را در رویارویی با ستمگران به تصویر میکشد و هم اوج مظلومیت ایشان را در برابر این بیرحمی و بیداد.
ترکیب «ظلم و پدر» در اشعار صامت بروجردی، پیوندی حزنانگیز از ستم، بیرحمی و مظلومیت است. «ظلم» به عنوان نیروی مخرب و عامل درد و رنج، و «پدر» به عنوان هدف اصلی این ستم و نماد مظلومیت و حقانیت، در کنار هم قرار میگیرند. این تقابل، عمق فاجعه عاشورا و ستم وارده بر اهل بیت (ع) را به شکلی مؤثر به مخاطب منتقل میکند.