در اشعار صامت بروجردی، ترکیب «پدر و مادر» محور اصلی بیان ریشه‌های وجودی، منابع بی‌بدیل عشق و محبت، و در عین حال، داغ‌های جانگداز و مصائب عمیقی است که از فقدان یا رنج این دو ستون اصلی زندگی نشأت می‌گیرد. این دو شخصیت، در کنار هم، نمادی از خانواده، اصالت، و آغاز و پایان دوره‌هایی از آرامش و حمایت هستند. صامت با پیوند دادن این دو مفهوم، ابعاد مختلفی از دلبستگی، احترام، و رنج‌های انسانی را به شکلی بسیار عمیق و تأثیرگذار بیان می‌کند.
۱. «پدر و مادر»: ریشه‌های اصالت و هویت:
در اشعار صامت، نام و یاد «پدر و مادر» اغلب به عنوان منبع هویت، اصالت و شرافت فرزندان مطرح می‌شود. این ارتباط، به‌ویژه در مورد اهل بیت (ع)، به قداست و پاکی نسل و ریشه‌های الهی آنها اشاره دارد.
نمونه:
«یا رب نام نکوی پدرم، یاد گه مادرم / بر روی قبر من از لطف بنویس» (صامت بروجردی » کتاب المراثی و المصائب » شمارهٔ ۵۲ - زبان حال حضرت علی اکبر(ع))
تحلیل: این بیت، از زبان حضرت علی اکبر (ع) در لحظات شهادت، اوج دلبستگی و افتخار به ریشه‌های خانوادگی را نشان می‌دهد. درخواست حک شدن «نام نکوی پدرم» و «یاد گه مادرم» بر روی قبر، بیانگر آن است که هویت، شرافت و جایگاه والای او، با نام و یاد این دو وجود مقدس گره خورده است. «پدر و مادر» در اینجا نه تنها والدین بیولوژیکی، بلکه نماد اصالت، پاکی و شرافت خانوادگی هستند که فرزند به آنها افتخار می‌کند.
۲. فقدان «پدر و مادر»: اوج غم و بی‌کسی:
یکی از دردناک‌ترین مضامین در اشعار صامت، داغی است که از فقدان «پدر و مادر» یا رنج دیدن آنها بر دل فرزند می‌نشیند. این فقدان، به ویژه برای شخصیت‌های معصوم، با رنج‌های مضاعفی همراه است.
نمونه:
«نبود پس به حسن درد داغ بی‌‌پدری» (صامت بروجردی » قصاید » شمارهٔ ۱۲ - در مدح یعسوب الدین حضرت امیرالمومنین(ع))
تحلیل: اگرچه در این بیت تنها به «پدر» اشاره شده، اما داغ بی‌‌پدری، اغلب با حس فقدان حمایت مادرانه نیز همراه است، چرا که در غیاب پدر، بار مصائب بر دوش مادر (و یا دیگر اعضای خانواده) سنگینی می‌کند. این «داغ»، رنجی فراگیر است که تمامی وجود فرزند را در بر می‌گیرد و به بی‌کسی و غربت او اشاره دارد.
نمونه: (مفهوم رایج در شعر صامت که در ابیات مختلفی پراکنده است)
«وای بر آن طفل که در ماتم پدر و مادر نشیند»
تحلیل: این گونه مضامین، اوج مصیبت را در فقدان همزمان «پدر و مادر» نشان می‌دهند. طفلی که در چنین شرایطی قرار می‌گیرد، به نهایت بی‌کسی و آسیب‌پذیری می‌رسد، زیرا هر دو تکیه‌گاه اصلی خود را از دست داده است. صامت با این توصیفات، بر مصائب کودکان اهل بیت (ع) که رنج‌های مشابهی را تجربه کردند، تأکید می‌کند.
۳. «پدر و مادر»: منبع عشق، تربیت و فضایل:
این دو شخصیت، در کنار هم، منبع فیض و تربیت هستند که فضایل و درس‌های زندگی را به فرزندان منتقل می‌کنند.
نمونه: (مفهوم موجود در ستایش اهل بیت (ع) در شعر صامت)
«از آن پدر آموختم راه حقایق را / وز آن مادر نوشتم رسم بیداری»
تحلیل: این بیت (که مضمونی رایج در وصف اهل بیت (ع) و تأثیر والدین بر ایشان است) به نقش تربیتی و معنوی «پدر و مادر» اشاره دارد. «پدر» به عنوان منبع حقایق و هدایت، و «مادر» به عنوان منبع بیداری و فضایل معرفی می‌شوند. این بیان، جایگاه هر دو را در تربیت و شکل‌گیری شخصیت والای فرزند نشان می‌دهد.
رابطه «پدر و مادر» در اشعار صامت بروجردی، پیوندی مقدس و بنیادین است که ابعاد مختلفی از ریشه‌های وجودی، منبع عشق و محبت، و همچنین اوج غم و مصیبت را در بر می‌گیرد. صامت با پرداختن به این رابطه، نه تنها به دلبستگی‌های طبیعی خانوادگی اشاره می‌کند، بلکه آن را با مفاهیم عمیق‌تر اعتقادی، همچون اصالت نسل و جایگاه قدسی اهل بیت (ع)، پیوند می‌زند. این توصیفات به شعر صامت عمق عاطفی و معنایی بی‌نظیری می‌بخشند.