در اشعار صامت بروجردی، مفهوم «ایثار» به شکلی عمیق با جایگاه «پدر» پیوند خورده است. این ترکیب، به فداکاری بی‌حد و حصر فرزندان در راه پدر، و همچنین ایثار پدران برای حفظ دین و اهل بیت (ع) اشاره دارد. «ایثار و پدر» در شعر صامت، نمادی از بالاترین مرتبه از خودگذشتگی، وفاداری، و عشق الهی است که در بستر واقعه عاشورا به اوج خود می‌رسد.
۱. ایثار فرزند برای پدر: نمونه والای علی اکبر (ع)
یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های ایثار در اشعار صامت، فداکاری حضرت علی اکبر (ع) در راه پدرشان، امام حسین (ع) است. این ایثار، نشان‌دهنده عمق دلبستگی، بصیرت و اطاعت فرزندی است که جان خود را در راه هدف پدر فدا می‌کند.
نمونه:
«بر رخ بابش تبسم کرد و گفت / با زبان حال آن با غصه جفت / کای پدر آیا شدی ز اصغر رضا / جان شیرین در رهت کردم فدا» (صامت بروجردی » کتاب الروایات و المصائب » شمارهٔ ۲۸ - حکایت سلطان سنجر سلجوقی)
تحلیل: این ابیات، هرچند تلمیحی به شهادت حضرت علی اصغر (ع) دارند، اما مفهوم اصلی آنها (فداکاری فرزند برای پدر) در مورد حضرت علی اکبر (ع) نیز کاملاً صدق می‌کند و حتی بسیار برجسته‌تر است. «جان شیرین در رهت کردم فدا» بیانگر اوج ایثار و فداکاری حضرت علی اکبر (ع) در راه پدر (امام حسین (ع)) و هدف الهی ایشان است. این عبارت نشان می‌دهد که اوج از خودگذشتگی یک فرزند، تقدیم جان در راه پدر و هدف اوست.
نمونه:
«گفتم ای باب پناه تو خدا باد ز ضعف و پدرم باز بفرمود که بر خیز و کسائی که یمانی است بیاور ز بر ای من و او را ز سر مهر بپوشان به...» (صامت بروجردی » افتتاح ریاض الشهاده (دیوان صامت) » شمارهٔ ۱ - بحر طویل)
تحلیل: این بحر طویل، گفت‌وگوی پیامبر (ص) و حضرت فاطمه (س) را در لحظات پایانی عمر پیامبر (ص) نشان می‌دهد. حضرت فاطمه (س) با تمام وجود در کنار پدر هستند و برای او ایثار می‌کنند. این نمونه، ایثار فرزندی از جنس خدمت، مراقبت و حضور در کنار پدر را نشان می‌دهد، حتی در شرایطی که خود دختر نیز در رنج است.
۲. ایثار پدر برای دین و اهل بیت (ع): نمونه امام حسین (ع)
«ایثار» همچنین می‌تواند به فداکاری پدران برای حفظ دین و حمایت از اهل بیت (ع) اشاره داشته باشد. امام حسین (ع) خود نماد ایثار پدرانه در راه خدا و نجات امت هستند.
نمونه:
«به خون پاک پدر شد حیات تو پیدا» (صامت بروجردی » کتاب الفاطمیه » شمارهٔ ۶ - زبان حال شاه شهدا به زینب)
تحلیل: این بیت، به شکلی استعاری، حیات و بقای دین و مکتب را به ایثار خون امام حسین (ع) (به عنوان پدر) پیوند می‌زند. این عبارت، نشان می‌دهد که بزرگترین ایثار پدرانه، فدا کردن جان برای اهداف الهی و حفظ اسلام است که نتیجه آن «حیات» و ماندگاری دین است. این ایثار، نه فقط برای فرزندان خود، بلکه برای تمام بشریت است.
«ایثار و پدر» در اشعار صامت بروجردی، پیوندی مقدس از فداکاری و از خودگذشتگی است که در واقعه عاشورا به اوج خود می‌رسد. این ترکیب، ابعادی از عشق عمیق فرزندی به پدر و ایثار پدرانه برای حفظ دین و اهل بیت (ع) را به نمایش می‌گذارد و به شعر صامت، عمق عاطفی و حماسی بی‌نظیری می‌بخشد. این مضامین، همواره در فرهنگ عزاداری شیعی، الهام‌بخش فداکاری و پایداری بوده‌اند.