در اشعار صامت بروجردی، ترکیب «پدر و میراث» (یا «ارث»)، فراتر از انتقال صرفاً مادی، به جریان یافتن فضایل، مقامات معنوی، مسئولیت‌های دینی، و حتی مصائب از نسلی به نسل دیگر اشاره دارد. این مفهوم، نقش بنیادین پدر را در شکل‌گیری هویت، سرنوشت، و جایگاه فرزندان، به‌ویژه در خاندان اهل بیت (ع)، برجسته می‌سازد. «میراث» در اینجا می‌تواند شامل شجاعت، علم، ولایت، و یا حتی داغ‌های تاریخی باشد که از پدران به ارث می‌رسد.
۱. میراث معنوی: انتقال ولایت، شجاعت و فضایل:
صامت بروجردی اغلب بر انتقال صفات و مقامات عالی معنوی از پدر به فرزند تأکید می‌کند، که نشان‌دهنده تداوم خط هدایت الهی و اصالت خاندان معصومین (ع) است.
نمونه:
«شجاعت گشت از شاه ولایت منتهی بر وی / چنان کامد ولایت از پدر میراث خوارانش» (صامت بروجردی » قصاید » شمارهٔ ۲۵ - در مدح قمر بنی‌هاشم حضرت عباس(ع))
تحلیل: این بیت به صراحت بیان می‌کند که شجاعت و «ولایت» (به معنای مقام و مرتبه معنوی و جانشینی) حضرت عباس (ع) نه تنها نتیجه توانایی‌های فردی اوست، بلکه «میراثی» است که از پدر بزرگوارش، حضرت علی (ع)، به او رسیده است. این آرایه (کنایه) نشان می‌دهد که کمال شجاعت در وجود حضرت عباس (ع) متجلی شده، زیرا او وارث این فضیلت از پدری چون شاه ولایت است. این نمونه به وضوح بعد معنوی و جایگاهی میراث را برجسته می‌کند.
۲. میراث مصیبت و رنج:
گاهی اوقات، «میراث پدر» به معنای انتقال بار سنگین مصیبت‌ها و دردهای تاریخی است که از نسل قبل به فرزندان می‌رسد و آنها نیز باید حامل این رنج‌ها باشند.
نمونه:
«آدم که به غم دچار شد دانستم / میراث پدر نصیب فرزند شود» (صامت بروجردی » کتاب المواد و التاریخ » شمارهٔ ۱۱ - و برای او)
تحلیل: این بیت بیانگر یک قاعده کلی است که «میراث پدر» به فرزند می‌رسد. اگرچه در اینجا به غم و مصیبت پس از حضرت آدم (ع) اشاره دارد، اما مفهوم کلی انتقال آنچه از پدر باقی مانده، اعم از مادی و معنوی و حتی رنج‌ها، را دربرمی‌گیرد. این بیت می‌تواند اشاره‌ای ضمنی به انتقال مصائب از پیامبران و ائمه (ع) به فرزندانشان باشد.
۳. میراث مادی و جایگاه آن:
صامت در مواردی نادر نیز به میراث مادی اشاره می‌کند، اما اغلب این اشاره برای نشان دادن کم‌ارزش بودن آن در برابر ارزش‌های معنوی است.
نمونه:
«چند بدر زر ز میراث پدر بر من رسده / می‌دهم این زر که سردار شما سازد ثوابی / این سر ببریده را امشب نهد اندر بر» (صامت بروجردی » اشعار مصیبت » شمارهٔ ۲۸ - بیان واقعه دیر راهب)
تحلیل: در این حکایت، راهب مسیحی حاضر است تمام **«زر»**ی را که به عنوان «میراث پدر» به او رسیده، فدا کند تا سر بریده امام حسین (ع) را برای یک شب در کنار خود داشته باشد. در اینجا، «میراث پدر» به معنای ثروت و دارایی مادی است، اما در مقابل ارزش معنوی سر امام (ع) ناچیز شمرده می‌شود. این بیت تضاد بین ارزش‌های دنیوی و اخروی را برجسته می‌کند.
نمونه:
«باز گفتندش رسیده از پدر / ارث بر این شاه با گنج گهر / گفت پیش از باب شاه تاجدار / پس که را بوده در این منزل...» (صامت بروجردی » کتاب القطعات و النصایح » شمارهٔ ۱۰ - حکایت ابراهیم ادهم با درویش)
تحلیل: این حکایت نیز به «ارث» مادی اشاره دارد که از پدر به فرزند (شاه) می‌رسد. اما سؤال ابراهیم ادهم، بر ناپایداری این ارث و تعلق واقعی آن به خداوند تأکید می‌کند و ارزش میراث مادی را زیر سؤال می‌برد.
به طور خلاصه، ترکیبات «پدر و میراث» (یا «ارث») در اشعار صامت بروجردی، ابزارهایی قدرتمند برای نشان دادن انتقال فضایل، مقامات، و دارایی‌ها (و حتی رنج‌ها) از پدر به فرزند هستند. این انتقال، به ویژه در مورد اهل بیت (ع)، فراتر از جنبه‌های مادی است و شامل فضائل عالیه معنوی و نقش آنان در تداوم هدایت الهی می‌شود، و به غنای معنایی اشعار صامت کمک شایانی کرده است.