صامت بروجردی به شکلی هنرمندانه از ایجاد تضاد (کنتراست) و تقابل میان عناصر مختلف در اشعارش استفاده می‌کند تا عمق فاجعه و قساوت دشمن را برجسته‌تر ساخته و حسرت و اندوه را در مخاطب تشدید کند. این تضادها، غالباً میان ویژگی‌های مثبت اهل بیت (ع) و اعمال منفی دشمنان، یا میان آنچه باید باشد و آنچه هست، ایجاد می‌شوند.
مثال‌ها و تحلیل مفصل:
تضاد میان مقام والای اهل بیت (ع) و تحقیر دشمنان: صامت، از یک سو به مقام قدسی و نسب شریف اهل بیت (ع) اشاره می‌کند و از سوی دیگر، اعمال ستمگران را در تحقیر آنها به تصویر می‌کشد. این تقابل، دردناکی مصیبت را دوچندان می‌کند:
«این خسرو عالی نسب حسین است / زار و غریب و بی‌معین و عطشان» (کتاب نوحه‌های سینه زنی، شماره ۱۳)
"خسرو عالی نسب" (پادشاهی با نسب والا و شریف) در برابر "زار و غریب و بی‌معین و عطشان" (خوار، تنها، بی‌یاور و تشنه). این تضاد بین شکوه ذاتی امام (ع) و وضعیت رنج‌آور ایشان در کربلا، مظلومیت را به اوج می‌رساند. مخاطب با این تضاد می‌فهمد که چه شخصیت بزرگی، اینگونه تنها و تشنه به شهادت رسیده است.
«یا بگویم با یزید و ابن سعد از خویشتن» (کتاب نوحه‌های سینه زنی، شماره ۲۵)
این بیت (که در سیاق کامل شعر به بی‌حجابی و حضور در بزم شراب اشاره دارد) بیانگر تضاد میان حرمت و عصمت خاندان پیامبر (ص) و مجبور شدنشان به حضور در مجلس شرابخواری یزید و روبرو شدن با ستمگران است. این تحقیر، در تضاد با جایگاه رفیع آنان، بسیار کوبنده است.
تضاد میان آب فراوان فرات و تشنگی اهل بیت (ع): این تضاد یکی از نمادهای اصلی قساوت در کربلاست:
«تشنگی زد شعله بر جان العطش / ای پدر جان العطش...» (کتاب نوحه‌های سینه زنی، شماره ۳)
اگرچه در این بیت به طور مستقیم به فرات اشاره نشده، اما کلیت اشعار صامت و تمامی ادبیات عاشورایی، این فریاد "العطش" را در کنار رود پرآب فرات قرار می‌دهد. این تضاد، میان حضور بی‌کران آب و محرومیت مطلق از آن، عمق بی‌رحمی دشمنان را فریاد می‌زند. این موضوع نشان می‌دهد که دشمنان حتی از ابتدایی‌ترین حقوق انسانی نیز اهل بیت را محروم کردند. این تقابل، اوج بی‌شرمی و طمع ظالمان را به نمایش می‌گذارد، چرا که آب، حتی بر حیوانات نیز بسته نمی‌شود.
تضاد میان زیبایی و جوانی شهدا و مرگ فجیعشان: صامت با تأکید بر زیبایی، جوانی و رشادت شهدایی مانند حضرت علی اکبر (ع) و حضرت قاسم (ع) و سپس توصیف شهادت فجیع آنان، تضادی دردناک ایجاد می‌کند:
«ای گل باغ حسین اکبر نسرین عذار / تازه جوانم علی سرو روانم علی» (کتاب نوحه‌های سینه زنی، شماره ۱)
"گل باغ" و "نسرین عذار" (دارای چهره‌ای چون گل نسرین) تضاد با شهادت و قطعه قطعه شدن پیکر است. این تصاویر زیبا از جوانی و طراوت، در کنار سرنوشت غم‌انگیز آنها در میدان نبرد، حسرت و اندوه را در مخاطب دوچندان می‌کند. این تقابل، مظلومیت این جوانان را که در اوج زیبایی زندگی به کام مرگ رفتند، برجسته می‌سازد.
تضاد میان حق و باطل، دینداری و بی‌دینی: صامت به صورت ضمنی، اما قدرتمند، تضاد میان جبهه حق (امام حسین (ع) و یارانشان) و جبهه باطل (یزید و لشکریانش) را نشان می‌دهد. او امام (ع) را نماد دین، ایمان و عدالت معرفی می‌کند و دشمنان را نماد بی‌دینی، فساد و ظلم.
«رفت سوی لشکر عدو با طفل خود شاه دین / تا مگر آبی دهد آن قوم بی‌دین» (کتاب نوحه‌های سینه زنی، شماره ۱۷)
"شاه دین" (امام حسین (ع)) در برابر "قوم بی‌دین" (لشکر دشمن). این تضاد صریح، ماهیت نبرد را روشن می‌سازد؛ نبرد میان دین و بی‌دینی، حق و باطل. این تقابل، نشان می‌دهد که جنایات انجام شده نه از روی جهل، بلکه از روی بی‌دینی و بی‌اخلاقی کامل بوده است.
جمع‌بندی: استفاده از تضاد و تقابل در اشعار صامت بروجردی، یک ابزار قدرتمند برای افزایش تأثیرگذاری مرثیه‌هاست. این تضادها به مخاطب کمک می‌کنند تا عمق بی‌عدالتی و قساوت دشمن را درک کند و مظلومیت اهل بیت (ع) را به شکلی عمیق‌تر حس کند. این شیوه، نه تنها احساسات را برمی‌انگیزد، بلکه به فهم ماهیت اصلی قیام عاشورا نیز یاری می‌رساند.