رشیدالدین میبدی، مفسر و عارف بزرگ قرن ششم هجری، در تفسیر گران‌سنگ خود، "کشف الاسرار و عدة الابرار"، بارها به نام امام حسین (ع) و خاندان مطهر ایشان اشاره کرده است. این اشارات، نشان‌دهنده ارادت عمیق میبدی به اهل بیت (ع) و جایگاه رفیع ایشان در اندیشه عرفانی و تفسیری اوست. میبدی، امام حسین (ع) را نه تنها به عنوان یک شخصیت تاریخی، بلکه به عنوان نمادی از تسلیم مطلق در برابر حق، ورع، ایثار، و فداکاری معرفی می‌کند.
در ادامه به مواردی که نام امام حسین (ع) در "کشف الاسرار و عدة الابرار" ذکر شده، می‌پردازیم:
۱. نماد تسلیم و فدای اراده در برابر خواست حق
کشف الاسرار و عدة الابرار » ۲- سورة البقره » ۱۶ - النوبة الثالثة
میبدی در اینجا، در ذیل تفسیر آیه‌ای که به اختیار انسان اشاره دارد، گفتاری از امام حسین (ع) نقل می‌کند که اوج تسلیم در برابر اراده الهی را نشان می‌دهد:
"حسین(ع) گفت رحمت خدا بر بو ذر باد او را چه جای اختیار است و بنده را خود با اختیار چه کار است پیروز آن کس است که اختیار و مراد خود فدای اختیار و مراد حق کند."
این کلام امام حسین (ع) در نگاه میبدی، بیانگر یکی از عالی‌ترین مراتب عرفانی است: فنای اراده عبد در اراده حق. امام حسین (ع) در این نقل، بوذر غفاری را ستایش می‌کند که به مقام تسلیم رسیده و خود و اختیار خود را در برابر مشیت الهی ناچیز می‌شمارد. این بیان، جوهره فداکاری عاشورایی را در خود دارد که در آن، خواست فردی در برابر خواست ازلی و ابدی خداوند، محو می‌شود.
۲. حضور در خانه پیامبر (ص) و مظلومیت اهل بیت (ع)
کشف الاسرار و عدة الابرار » ۲- سورة البقره » ۴۵ - النوبة الثالثة
در این بخش، میبدی به داستانی از حضرت علی (ع) و فاطمه زهرا (س) و فرزندانشان، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) اشاره می‌کند که در آن، فقر و تنگدستی این خانواده بزرگوار به تصویر کشیده شده است:
"روزی علی مرتضی ع در خانه شد حسن و حسین پیش فاطمه زهرا می گریستند علی گفت یا فاطمه چه بودست این روشنایی چشم و میوه دل و سرور جان ما را که میگریند فاطمه گفت یا علی مانا که گرسنه اند که یک روز گذشت تا هیچ چیز نخورده اند و دیگی بر سر آتش نهاده بود علی گفت آن چیست که در دیگست فاطمه گفت در دیگ هیچ چیز نیست مگر آب تهی دل خوشی این فرزندان را بر سر آتش نهادم تا پندارند که چیزی می پرم..."
این نقل، ضمن بیان قناعت و صبر اهل بیت (ع)، تصویری از مظلومیت اقتصادی ایشان ارائه می‌دهد. ذکر نام حسن و حسین (ع) در این صحنه، دل مخاطب را به سوی رنج‌های این خاندان و در نهایت مصیبت عظیم کربلا سوق می‌دهد.
۳. کرامات و برکات اهل بیت (ع)
کشف الاسرار و عدة الابرار » ۳- سورة آل عمران- مدنیة » ۹ - النوبة الثانیة
میبدی در ذیل آیه‌ای مربوط به رزق بی‌حساب الهی، داستان معجزه‌آسای روزی رسیدن به خاندان پیامبر (ص) را نقل می‌کند که امام حسن (ع) و امام حسین (ع) نیز در آن حضور دارند:
"...فبعثت حسنا او حسین ا الی رسول الله فرجع الیها فقالت بابی انت و امی قد اتانا الله بشی ء فخبأته لک فکشفت عن الجفنة فاذا هی مملوءة خبزا و لحما فلما نظرت الیها عرفت انها برکة من الله عز و جل... اکل رسول الله ص و فاطمة و علی و الحسن و الحسین و جمیع ازواج النبی ص و اهل بیته جمیعا حتی شبعوا..."
این روایت، به معجزه‌ای از برکت الهی در خانه حضرت فاطمه (س) اشاره دارد که امام حسن (ع) و امام حسین (ع) واسطه آوردن پیام پیامبر (ص) برای آن برکت می‌شوند. این نوع روایات، جایگاه ویژه اهل بیت (ع) و ارتباط ایشان با فیض و کرامت الهی را در اندیشه میبدی برجسته می‌کند.
۴. حضور در ماجرای مباهله: جایگاه ویژه اهل کساء
کشف الاسرار و عدة الابرار » ۳- سورة آل عمران- مدنیة » ۱۲ - النوبة الثانیة و سوم
میبدی به تفصیل به واقعه مباهله می‌پردازد و امام حسن (ع) و امام حسین (ع) را در کنار پیامبر (ص)، علی (ع) و فاطمه (س) به عنوان "اصحاب مباهله" و "اهل بیت" معرفی می‌کند:
"مصطفی ص بصحرا شد آن روز دست حسن ع گرفته و حسین(ع)را در بر نشانده و فاطمه ع از پس میرفت و علی ع از پس ایشان و مصطفی ص ایشان را گفت چون من دعا کنم شما آمین گویید..." (نوبه ثانیه)
"...و اصحاب مباهله پنج کس بودند مصطفی ص و زهرا ع و مرتضی ع و حسن ع و حسین(ع)آن ساعت که بصحرا شدند رسول ایشان را با پناه خود گرفت و گلیم بر ایشان پوشانید و گفت اللهم ان هؤلاء اهلی." (نوبه سوم)
این بخش‌ها، اهمیت مقام امام حسن (ع) و امام حسین (ع) را در کنار پیامبر (ص) و والدینشان نشان می‌دهد و بر جایگاه رفیع ایشان در "اهل بیت" پیامبر (ص) تأکید می‌کند. این اشاره‌ها، زمینه‌ساز درک مقام و منزلت حسینی می‌شود که بعدها در کربلا به شهادت رسید.
۵. ورع و پرهیزکاری: تربیت در دامان پیامبر (ص)
کشف الاسرار و عدة الابرار » ۷- سورة الاعراف » ۹ - النوبة الثالثة
میبدی داستانی از دوران کودکی امام حسین (ع) را نقل می‌کند که نشان‌دهنده دقت پیامبر (ص) در تربیت ایشان و آموزش ورع و پرهیزکاری است:
"و حسین بن علی بن ابی طالب ع روزی یک خرما از مال صدقه در دهن نهاد رسول خدا صلوات الله علیه حاضر بود و حسین کودک بود رسول گفت القها یا حسین بینداز ای حسین که این مال صدقه است."
این روایت، تصویری زیبا از آموزش اصول شرعی و اخلاقی از همان کودکی به امام حسین (ع) توسط پیامبر (ص) ارائه می‌دهد و بر جایگاه ورع در سیره اهل بیت (ع) تأکید می‌کند.
۶. اوج تواضع و کرم: الگویی برای درویش‌نوازی
کشف الاسرار و عدة الابرار » ۱۲- سورة یوسف- مکیة » ۸ - النوبة الثالثة
میبدی حکایتی زیبا از امام حسین (ع) نقل می‌کند که کرم و تواضع ایشان در برخورد با نیازمندان را به تصویر می‌کشد:
"و گفته اند حسین بن علی ع چون درویشی را دیدی گفتی ترا که خوانند و پسر که ای درویش گفتی من فلانم پسر فلان حسین گفتی نیک آمدی که از دیر باز من در طلب توام که در دفتر پدر خویش دیده ام که پدر ترا چندین درم بر وی است اکنون میخواهم تا ذمت پدر خود از حق تو فارغ گردانم و بدین بهانه عطا بدرویش دادی و منت بر خود نهادی."
این روایت، امام حسین (ع) را به عنوان الگویی از تواضع و کرم معرفی می‌کند که نه تنها به نیازمند کمک میکرد، بلکه با بهانه‌ای لطیف، آبروی او را حفظ میکرد و حتی منت را بر خود می‌نهاد. این کرم و سخاوت، از ویژگی‌های بارز اهل بیت (ع) است که میبدی به آن ارج می‌نهد.
۷. حسن خلق و مبارزه با تکبر: فضایل اخلاقی
کشف الاسرار و عدة الابرار » ۱۶- سورة النحل- مکیه » ۲ - النوبة الثانیة
در ذیل آیه‌ای که به تکبر اشاره دارد، میبدی نقل قولی از امام حسین (ع) می‌آورد که ارتباطی عمیق با حسن خلق و دوری از تکبر دارد:
"گویند که حسین بن علی ع با درویشان بنشستی آن گه گفتی إنه لا یحب الْمسْتکْبرین."
این عبارت قرآنی که امام حسین (ع) بر زبان می‌آورد، نشان‌دهنده تواضع و دوری ایشان از تکبر و میل به همنشینی با فقرا و درویشان است. میبدی از این سیره امام (ع) برای تبیین فضایل اخلاقی و تواضع در برابر خداوند و خلق بهره می‌برد.
۸. حدیث سلسله الذهب و جایگاه امامان (ع)
کشف الاسرار و عدة الابرار » ۶۸- سورة القلم- مکیة » النوبة الثانیة
میبدی در این بخش، حدیثی را با سند متصل از طریق امامان شیعه (از امام رضا (ع) تا امام حسین (ع) و امام علی (ع) و پیامبر (ص)) نقل می‌کند که بر اهمیت حسن خلق تأکید دارد:
"روی عن علی بن موسی الرضا عن ابیه موسی بن جعفر عن ابیه جعفر بن محمد عن ابیه محمد بن علی عن ابیه علی بن الحسین(ع)ن ابیه حسین بن علی عن ابیه علی بن ابی طالب سلام الله علیهم قال قال رسول الله ص علیکم بحسن الخلق فان حسن الخلق فی الجنة لا محالة و ایاکم و سوء الخلق فان سوء الخلق فی النار لا محالة."
این نقل، نه تنها بر اهمیت فضیلت حسن خلق تأکید دارد، بلکه زنجیره سند روایت (سلسله الذهب) که از امام رضا (ع) آغاز و به امام حسین (ع) و سپس امام علی (ع) و پیامبر (ص) می‌رسد، نشان‌دهنده اعتقاد میبدی به جایگاه و اعتبار ائمه اطهار (ع) به عنوان ناقلان و حافظان سنت نبوی است.
۹. ولایت اهل بیت (ع) و شفاعت در قیامت
کشف الاسرار و عدة الابرار » ۱۷- سورة بنى اسرائیل- مکیة » ۷ - النوبة الثانیة
میبدی در تفسیر آیه "یَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ" به چندین تفسیر اشاره می‌کند و در یکی از تفاسیر مربوط به روز قیامت، به نقش مادر در بازخوانی (برای جلوگیری از رسوایی اولاد زنا) و برجسته‌سازی شرف امام حسن (ع) و امام حسین (ع) اشاره دارد:
"دیگر اظهار شرف حسن و حسین را تا نسبت ایشان با مصطفی نزدیکتر بود گویند یا حسن بن فاطمة بنت محمد یا حسین بن فاطمة بنت محمد."
این نکته، نشان‌دهنده آن است که میبدی، جایگاه والای امام حسن (ع) و امام حسین (ع) را حتی در روز قیامت و شیوه خواندن افراد، برجسته می‌داند و این خود بر اهمیت و مقام شفاعتی ایشان نزد او تأکید دارد.
۱۰. صبر در برابر مصائب و جهاد در راه خدا
کشف الاسرار و عدة الابرار » ۵۰ - سورة ق » ۲ - النوبة الثالثة
میبدی به گفتگویی میان امام حسین (ع) و پدر بزرگوارشان امام علی (ع) در میدان جنگ اشاره می‌کند که نشان‌دهنده روحیه بی‌باکی و عدم ترس از مرگ در راه خداست:
"حسین بن علی ع پدر را دید که بیک پیراهن حرب میکرد گفت لیس هذا زی المحاربین علی گفت ما یبالی ابوک اسقط علی الموت ام سقط الموت علیه."
این diálogo کوتاه، تصویری قدرتمند از روحیه جهادی و عدم ترس از مرگ در خاندان علی (ع) و حسین (ع) را به نمایش می‌گذارد. این مفهوم، پیش‌زمینه‌ای برای درک روحیه شهادت‌طلبانه در واقعه کربلا است.
۱۱. نذر و وفا: الگوبرداری از سیره اهل بیت (ع)
کشف الاسرار و عدة الابرار » ۷۶- سورة الانسان (الدهر)- مکیة » النوبة الثانیة
میبدی در ذیل سوره انسان (دهر) به داستان معروف نذر و روزه گرفتن امام علی (ع)، حضرت فاطمه (س)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) اشاره می‌کند:
"ابن عباس گفت این آیت در شأن امیر المؤمنین علی ع فرو آمد و خاندان وی و سبب آن بود که حسن و حسین(ع)لیهما السلام هر دو بیمار شدند رسول خدا ص بعیادت ایشان شد با جمعی یاران گفتند یا با الحسن لو نذرت علی ولدیک نذرا اگر نذری کنی بر امید عافیت و شفای فرزندان مگر صواب باشد علی ع نذر کرد... فاطمة زهرا علیها السلام همین کرد... کنیزکی داشتند نام وی فضه بر موافقت ایشان همین نذر کرد... پس رب العالمین ایشان را عافیت و صحت داد و ایشان بوفاء نذر باز آمدند..."
این داستان، علاوه بر بیان مقام ایثار و کرامت اهل بیت (ع)، نشان‌دهنده همبستگی خانوادگی و ارادت خالصانه ایشان به خداوند است. این سیره، الگویی برای مؤمنان در انجام نذر و وفای به عهد با خداوند است.
نتیجه‌گیری:
رشیدالدین میبدی در "کشف الاسرار و عدة الابرار" به وضوح ارادت عمیق خود را به امام حسین (ع) و خاندان مطهر ایشان نشان می‌دهد. او از امام حسین (ع) به عنوان نمادی از تسلیم مطلق در برابر خواست الهی، نمونه‌ای از کرم و تواضع، و عضوی از اهل بیت پیامبر (ص) یاد می‌کند که از کودکی تحت تربیت ویژه پیامبر (ص) قرار داشته و به فضایل اخلاقی آراسته بوده است.
اشارات میبدی، اگرچه مستقیماً به جزئیات واقعه کربلا نمی‌پردازد، اما با برجسته‌سازی مقام و سیره امام حسین (ع) و خانواده ایشان، زمینه‌ای عرفانی و تفسیری برای درک عمق فاجعه عاشورا و جایگاه عظیم امام (ع) در منظر اهل معرفت فراهم می‌آورد. حضور مکرر نام امام حسین (ع) در این تفسیر عرفانی، نشان‌دهنده جایگاه رفیع ایشان در سلسله مراتب اولیاءالله نزد میبدی است.