در میان مفاهیم عرفانی که عطار نیشابوری برای توصیف امام حسین (ع) به کار می‌برد، "ایثار تمام‌عیار" یکی از برجسته‌ترین و کامل‌ترین آن‌هاست. این عبارت، خلاصه‌ای از نگاه عمیق عطار به واقعه عاشورا و شخصیت بی‌بدیل امام است.
معنای "ایثار تمام‌عیار"
ایثار در لغت به معنای از خود گذشتگی و مقدم داشتن دیگری بر خود است. در عرفان، ایثار به معنای گذشتن از تمام تعلقات دنیوی و حتی هستی خود در راه معشوق الهی است. وقتی عطار از "ایثار تمام‌عیار" سخن می‌گوید، بر این نکات تأکید دارد:
فداکاری مطلق و بی‌قید و شرط: ایثار تمام‌عیار یعنی فدا کردن همه‌ی داشته‌ها و تعلقات، بدون نگه داشتن هیچ چیز برای خود. این شامل جان، مال، آبرو، خانواده، دوستان و هر آنچه انسان به آن وابسته است، می‌شود.
بی‌غرضی و خلوص: این ایثار از هیچ انگیزه‌ی مادی، شهرت‌طلبی یا حتی بهشتی برین سرچشمه نمی‌گیرد؛ بلکه تنها و تنها برای رضایت معشوق (خداوند) صورت می‌گیرد.
انتخاب آگاهانه: برخلاف از خودگذشتگی‌های ناخواسته، ایثار تمام‌عیار یک انتخاب هوشمندانه و با بصیرت کامل است. عارف می‌داند که با ایثار آنچه ظاهر است، به حقیقت باقی دست می‌یابد.
اوج عشق و فنا: در مقام ایثار تمام‌عیار، عاشق به حدی در عشق غرق می‌شود که خودی برایش باقی نمی‌ماند تا بخواهد آن را نگه دارد. این مرحله، اوج فنای در معشوق و یگانگی با اوست.
امام حسین (ع): مصداق کامل ایثار تمام‌عیار
عطار، امام حسین (ع) را نمونه‌ی بی‌مانند ایثار تمام‌عیار در تاریخ و عرفان می‌داند. در واقعه کربلا:
ایثار جان: امام حسین (ع) خود را در راه احیای دین خدا و مبارزه با باطل فدا کرد.
ایثار عزیزان: ایشان نه تنها جان خود، بلکه جان فرزندان، برادران، یاران و حتی کودک شیرخواره‌ی خود را در راه خدا ایثار کردند. این بُعد از ایثار، آن را به اوج بی‌مانندی رسانده است. عطار در "مصیبت‌نامه" و دیگر آثارش به عمق این فداکاری‌ها اشاره می‌کند.
ایثار آبرو و آسایش: امام (ع) با انتخاب این مسیر، همه‌ی آسایش دنیوی را رها کرده و خود و خانواده‌شان را در معرض شدیدترین سختی‌ها، تهمت‌ها و هتک حرمت‌ها قرار دادند. این ایثار، نشانه‌ی عدم دلبستگی به هیچ چیز جز رضای حق بود.
پذیرش بلا با رضایت: این ایثار با "صبری حسینی" و "شور اصحاب حسینی" همراه بود. امام و یارانش مصائب را با رضایت قلبی و با شعف عاشقانه پذیرا شدند، زیرا آنها را نردبان وصال به معشوق می‌دانستند.
این ایثار تمام‌عیار، واقعه کربلا را از یک مصیبت صرف به یک تجربه‌ی عرفانی بی‌بدیل تبدیل می‌کند. عطار با برجسته کردن این ویژگی، جایگاه امام حسین (ع) را به عنوان اوج‌دارنده‌ی عشق، تسلیم و فنا در راه خدا تثبیت می‌کند و او را الگویی جاودان برای تمامی سالکان راه حق و حقیقت معرفی می‌نماید.