در نگاه عطار نیشابوری، صبر عاشقانه یکی از عالی‌ترین مراتب صبر است که در شخصیت امام حسین (ع) به اوج خود می‌رسد. این مفهوم، فراتر از یک تحمل ساده است و با جوهره‌ی اصلی عرفان عطار، یعنی عشق الهی، پیوندی ناگسستنی دارد.
معنای صبر عاشقانه
صبر عاشقانه به معنای شکیبایی در برابر بلاها، دردها و مصائبی است که نه از سر ناچاری یا جبر، بلکه از روی آگاهی، رضایت کامل و اشتیاق بی‌کران به معشوق (خداوند) حاصل می‌شود. در این نوع صبر:
منشأ بلا از دوست است: عاشق حقیقی، تمام سختی‌ها و رنج‌ها را هدایایی از جانب معشوق می‌بیند. او معتقد است که هرآنچه از دوست رسد، نیکوست، حتی اگر ظاهراً تلخ و ناگوار باشد. این دیدگاه، درد را به دارویی برای وصال تبدیل می‌کند.
هدف، قرب و وصال است: صبر عاشقانه ابزاری برای رسیدن به مقام قرب الهی و وصال با معشوق است. عاشق می‌داند که هر قدم در مسیر صبر، او را به محبوب نزدیک‌تر می‌کند و رنج‌ها، مراحل پاکسازی و تصفیه روح برای رسیدن به این مقصد والا هستند.
انتخاب آگاهانه است: این صبر، منفعلانه نیست. بلکه یک انتخاب فعال و آگاهانه است که از عمق معرفت و بصیرت عارف سرچشمه می‌گیرد. همان‌طور که عطار به "دل آگاه حسینی" اشاره می‌کند، حسین (ع) با آگاهی کامل از سرنوشت خود، مسیر عشق را انتخاب کرد و تمامی مصائب را با رضایت پذیرا شد.
شادی درونی همراه با رنج بیرونی: در صبر عاشقانه، با وجود رنج و درد ظاهری، نوعی شادی درونی و آرامش عمیق در قلب عاشق حکم‌فرماست. این شادی ناشی از رضایت به قضای الهی و درک حکمت پنهان در بلاهاست.
امام حسین (ع)؛ مظهر صبر عاشقانه
عطار، امام حسین (ع) را نماد کامل صبر عاشقانه می‌داند. در واقعه کربلا، حسین (ع) با علم به مصائب پیش رو، آگاهانه و از سر عشق به خداوند و حفظ دین، قدم در راه گذاشت. او تمامی سختی‌ها، از شهادت یاران و خانواده گرفته تا تشنگی و مظلومیت بی‌حد، را با رضا و تسلیم پذیرا شد. این صبر، اوج فداکاری و ایثار در راه عشق الهی بود که به شهادت و وصال انجامید.
عطار در جوهرالذات می‌فرماید:
کنون صبری کن ای دل چون حسینی
که جز این دو نبینی سه تو باری ...
این جمله دعوتی است به سالک تا این صبر از سر عشق و معرفت را در وجود خود پرورش دهد و با آن، به درک حقایق هستی نائل شود.
صبر عاشقانه در نگاه عطار، فراتر از تحمل صرف رنج‌هاست؛ این صبری است که روح را به پرواز درمی‌آورد و عاشق را به وصال بی‌کران با معشوق می‌رساند. این مفهوم، سنگ بنای درک عرفانی عطار از قیام و شهادت امام حسین (ع) است.