در میان تعابیر عمیق و نمادین عطار نیشابوری درباره امام حسین (ع)، عبارت "شهید عشق" از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این تعبیر، فراتر از معنای لغوی "کشته شده در راه خدا" می‌رود و اوج نگاه عرفانی عطار به واقعه کربلا را نشان می‌دهد.
معنای "شهید عشق" در عرفان عطار
برای عطار و دیگر عارفان، عشق (به معنای عشق الهی) والاترین مرتبه و غایت نهایی سیر و سلوک است. این عشق، انسان را به چنان مرتبه‌ای از فنا و ایثار می‌رساند که از هستی خود می‌گذرد تا به معشوق ازلی (خداوند) برسد. در این مسیر، شهادت نه یک شکست یا پایان، بلکه اوج وصال و یگانگی با محبوب است.
وقتی عطار امام حسین (ع) را "شهید عشق" می‌نامد، چندین بُعد معنایی را برجسته می‌کند:
عشق مبنای قیام: این تعبیر نشان می‌دهد که قیام امام حسین (ع) و تحمل مصائب کربلا، نه از سر اجبار یا قدرت‌طلبی، بلکه از سر عشق بی‌کران به خداوند و اراده الهی بوده است. حسین (ع) با تمام وجود، هستی خود را در راه معشوق فدا کرد.
فنای عاشقانه: در عرفان، فنا به معنای محو شدن اراده و هستی سالک در اراده و هستی معشوق است. شهادت امام حسین (ع) نماد کامل این فناست. ایشان با اختیار کامل، خود را در اراده حق فانی ساختند و جز رضای دوست، هیچ نخواستند. "شهید عشق" کسی است که آن‌قدر غرق در عشق شده که حتی از جان خود نیز می‌گذرد تا به وصال برسد.
وصال حقیقی: مرگ برای "شهید عشق" پایان نیست، بلکه آغاز وصال حقیقی و دائمی با خداوند است. عطار و دیگر عرفا، شهادت را پلی برای گذر از کثرت به وحدت و رسیدن به آغوش معشوق می‌دانند. خون حسین (ع) در کربلا، در واقع جوهر عشق بود که راهگشای وصال شد.
الگوی معرفت و بصیرت: "شهید عشق" تنها کسی نیست که جانش را فدا می‌کند، بلکه کسی است که با آگاهی و بصیرت کامل (همان "دل آگاه حسینی" که عطار به آن اشاره دارد) این راه را انتخاب می‌کند. او می‌داند که هرآنچه از سوی دوست رسد، نیکوست، حتی اگر جام زهر باشد.
جایگاه "شهید عشق" در آثار عطار
عطار در جوهرالذات به صراحت به این مفهوم اشاره می‌کند:
دل آگاه میباید حسینی
شهید عشق گشتن بهر دینی
در این بیت، او "دل آگاه حسینی" را با "شهید عشق گشتن" پیوند می‌زند، که نشان می‌دهد شهادت امام (ع) از سر کمال آگاهی و بصیرت در راه دین و عشق الهی بوده است. این شهادت، اوج فداکاری برای حفظ ارزش‌های حقیقی دین است.
همچنین، در دیگر ابیات عطار که به حسین (ع) و فداکاری او اشاره دارد، مانند "سر فدا کرده برای راه دین" (وصلت‌نامه)، می‌توان ریشه‌های این مفهوم "شهید عشق" را مشاهده کرد.
جمع‌بندی
تعبیر "شهید عشق" برای امام حسین (ع) در آثار عطار، نشان‌دهنده عمق نگاه عرفانی او به واقعه عاشوراست. این عبارت، حسین (ع) را نه صرفاً یک شهید مظلوم تاریخی، بلکه نماد کامل عاشق حقیقی، عارف واصل و مظهر تمام‌عیار فداکاری در راه معشوق الهی معرفی می‌کند. او الگویی است برای هر سالکی که می‌خواهد تا آخرین مرحله عشق، یعنی فنای در معشوق، پیش رود.