در عرفان مولانا، معرفت (شناخت عمیق) و بصیرت (بینایی درونی) از اساسی‌ترین مراحل سلوک هستند. او معتقد است که انسان برای درک حقایق هستی و تمایز حق از باطل، نیازمند نور معرفت و بینایی بصیرت است. واقعه کربلا در نگاه مولانا، نه تنها یک رویداد تاریخی، بلکه یک میدان تجلی معرفت و بصیرت برای کسانی است که چشم دلشان بینا بود.
معرفت: شناخت حقیقت در ورای ظاهر
معرفت در دیدگاه مولانا، فراتر از دانستن اطلاعات و دانش ظاهری است. این یک شناخت قلبی و شهودی است که انسان را به ذات حقیقت و خالق هستی رهنمون می‌شود. معرفت، به انسان قدرت می‌دهد تا:
حق را از باطل تمیز دهد: در میان پیچیدگی‌های دنیا، راه راست را بیابد.
حکمت الهی را درک کند: حتی در بلاها و مصیبت‌ها، دست تقدیر و حکمت الهی را ببیند.
هدف اصلی زندگی را بشناسد: از سردرگمی نجات یافته و به سمت کمال حرکت کند.
مولانا تاکید دارد که بسیاری از انسان‌ها، حتی با چشم سر، حقیقت را نمی‌بینند و گرفتار ظواهر می‌شوند.
بصیرت: بینایی درونی و نوری از حق
بصیرت نیز نوعی بینایی است، اما نه با چشم سر، بلکه با چشم دل. این نوری است که از جانب حق بر قلب سالک می‌تابد و او را قادر می‌سازد تا لایه‌های پنهان حقیقت را ببیند. بصیرت به انسان کمک می‌کند تا:
نشانه‌های الهی را درک کند: در هر پدیده و رویدادی، حضور و حکمت خداوند را حس کند.
عواقب اعمال را پیش‌بینی کند: نتیجه انتخاب‌های خود را در دنیا و آخرت ببیند.
از غفلت رهایی یابد: از خواب غفلت بیدار شده و به یاد حقیقت باشد.
کربلا: میدانی برای تمایز اهل معرفت و بصیرت
واقعه کربلا، به وضوح نشان داد که چه کسانی دارای معرفت و بصیرت حقیقی بودند و چه کسانی در غفلت و کوردلی به سر می‌بردند:
معرفت و بصیرت امام حسین (ع) و یارانش:
شناخت عمیق از حق و باطل: امام حسین (ع) با معرفت کامل، یزید را نماد باطل و انحراف می‌دید و از بیعت با او سر باز زد. این تصمیم، ریشه در بصیرت عمیق او نسبت به آینده اسلام و ارزش‌های دینی داشت.
درک حکمت شهادت: یاران امام حسین (ع) با بصیرت کامل، شهادت در راه او را نه یک شکست، بلکه اوج سعادت و کمال می‌دانستند. آنها به خوبی درک کرده بودند که این راه، راه نجات دین و آزادگی است، حتی اگر به قیمت جانشان تمام شود.
انتخاب آگاهانه: آنها با بصیرت و آگاهی کامل، با وجود اطلاع از سختی‌ها و مرگ حتمی، راه امام را برگزیدند.
بی‌معرفتی و کوردلی دشمنان:
اسیر شدن در ظواهر دنیا: بسیاری از سپاهیان یزید، به دلیل طمع به دنیا، جاه‌طلبی یا ترس از قدرت حاکم، چشم بر حقیقت بستند. آنها از بصیرت لازم برای درک عظمت امام حسین (ع) و عواقب اعمال خود محروم بودند.
عدم درک پیام قیام: آنها قادر به درک هدف والای امام حسین (ع) نبودند و این قیام را صرفاً یک شورش سیاسی می‌دانستند.
غفلت از عاقبت کار: این بی‌بصیرتی، آنها را به سمت ارتکاب جنایاتی سوق داد که عواقب ابدی برایشان داشت.
مولانا با اشاره به کربلا، این درس بزرگ را به ما می‌دهد که در مسیر زندگی، باید همواره به دنبال افزایش معرفت و تقویت بصیرت باشیم تا بتوانیم در هر لحظه، حق را از باطل تشخیص داده و راه درست را انتخاب کنیم، حتی اگر این راه، با سختی‌ها و بلاها همراه باشد.