در شاهنامه فردوسی، ترکیب "غارت و تاختن" یکی دیگر از عبارات کلیدی برای توصیف اعمال خشونت‌آمیز و ویرانگر است که به طور معمول توسط مهاجمان، دشمنان یا حاکمان ستمگر صورت می‌گیرد. این ترکیب، بر جنبه‌های مادی و حرکتی این ویرانی تأکید دارد و نشان می‌دهد که چگونه حمله و تصرف با چپاول و نابودی همراه است.
معنا و ابعاد "غارت و تاختن":
غارت (چپاول و تاراج): همانند موارد پیشین، به معنای تصرف بی‌رحمانه اموال، دارایی‌ها و منابع است.
تاختن (حمله و یورش): این واژه به معنای حمله نظامی، هجوم ناگهانی و تجاوز به یک سرزمین یا منطقه است. "تاختن" جنبه حرکتی و تهاجمی عمل را برجسته می‌کند.
فردوسی با ترکیب این دو، یک عمل کامل تجاوزگرانه را به تصویر می‌کشد که شامل حمله نظامی (تاختن) و سپس چپاول و تخریب (غارت) است.
پیوند با "کشتن" و پیامدهای ویرانگر:
بسیاری از ابیات، "غارت و تاختن" را با "کشتن" و نتایج مخرب آن همراه می‌کنند:
"ز بس کشتن و غارت و تاختن / نماند ز بسیار و اندک به جای": این بیت نشان می‌دهد که کشتار، غارت و تاخت و تاز چنان فراگیر است که هیچ چیز (نه زیاد و نه کم) سالم باقی نمی‌ماند. این یک تصویر کامل از نابودی تمام‌عیار است.
"ز بس کشتن و غارت و تاختن / زمین را به آب اندر انداختن": این عبارت نهایت ویرانی را به تصویر می‌کشد؛ به حدی که گویی زمین در آب غرق شده و غیرقابل سکونت شده است. این یک استعاره برای فروپاشی کامل حیات و تمدن در آن سرزمین است.
"ز بس غارت و جنگ و آویختن / همان بی گنه خیره خون ریختن": در اینجا "تاختن" با "جنگ و آویختن" جایگزین شده که همگی به مفهوم حمله نظامی اشاره دارند و نتیجه نهایی "خون ریختن بی گنه" است.
"تن بیگناهان از ایشان برنج / ز بس کشتن و غارت و تاختن": تأکید بر رنج و آزار "بیگناهان" که قربانی مستقیم این اعمال هستند.
نقش و مسئولیت حاکمان:
شاهنامه در ابیات متعددی به وظیفه پادشاهان در جلوگیری از "غارت و تاختن" اشاره می‌کند:
"که بنشین ازین غارت و تاختن / ز هرگونه باید برانداختن": این بیت نشان می‌دهد که پایان دادن به غارت و تاخت و تاز، نه تنها یک درخواست، بلکه یک ضرورت برای "برانداختن" کامل بدی‌ها و برقراری نظم است. این به مسئولیت حاکمان در دفع تجاوز و برقراری امنیت تأکید می‌کند.
"نیاریم گردن برافراختن / ز بس کشتن و غارت و تاختن": این مصرع می‌تواند به معنای این باشد که در برابر این حجم از ویرانی، توان مقاومت و سر بلند کردن از بین رفته است؛ یا هشداری است که اگر این اعمال متوقف نشوند، قدرت و عظمت از بین خواهد رفت.
"دل و پشت ایرانیان نشکنی / کزان پس بود غارت و تاختن": این بیت اشاره دارد که اگر پشت و دل ایرانیان بشکند (یعنی روحیه‌شان تضعیف شود و حمایتشان از بین برود)، آنگاه غارت و تاخت و تاز بیشتر خواهد شد. این بر نقش روحیه ملی و اتحاد داخلی در مقابله با تجاوز تأکید دارد.
"ندانست کس غارت و تاختن / دگر دست سوی بدی آختن": این عبارت که در توصیف دوران صلح و دادگری آمده، نشان می‌دهد که در چنین ایامی، کسی حتی به فکر غارت و تاختن نمی‌افتد و دست به بدی نمی‌زند. این تضادی آشکار با دوران آشوب و ستم است.
جمع‌بندی:
در شاهنامه فردوسی، ترکیب "غارت و تاختن" نمایانگر اوج تجاوز، ویرانگری و بی‌عدالتی است. این عبارت نه تنها به حمله فیزیکی و چپاول اموال اشاره دارد، بلکه پیامدهای گسترده‌تر آن شامل کشتار بیگناهان، نابودی کامل زیرساخت‌ها و از بین رفتن آرامش و امنیت را نیز در بر می‌گیرد.
فردوسی با به کار بردن این ترکیب، به مخاطب خود نشان می‌دهد که:
تجاوز و ستم، همواره با غارت و ویرانی همراه است.
نتیجه این اعمال، رنج بی‌اندازه مردمان و فروپاشی تمدن است.
وظیفه اصلی حاکمان دادگر، ریشه‌کن کردن "غارت و تاختن" و بازگرداندن نظم و آبادانی به سرزمین است.
این ترکیب، هشداری اخلاقی و سیاسی است که تأکید می‌کند صلحی پایدار است که در آن، اثری از این اعمال خشونت‌بار وجود نداشته باشد.