بسیار عالی. با بررسی بیشتر بخش‌های ارائه شده از "جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب"، یک مفهوم دیگر که تکرار و اهمیت ویژه‌ای دارد، "زمین" و "آسمان" است. این دو عنصر در شاهنامه، به ویژه در توصیف نبردها، نقش مهمی در فضاسازی و برجسته‌سازی عظمت رویدادها دارند.
تأکید بر مفهوم "زمین" و "آسمان"
فردوسی با تکرار این دو عنصر، به گستردگی و تأثیر نبرد بر کل هستی اشاره می‌کند:
۱. "زمین" به مثابه صحنه اصلی نبرد و دگرگونی آن
"زمین" بارها به عنوان بستر اصلی نبرد و محل وقوع فجایع ذکر می‌شود:
- آغشته شدن زمین به خون: عباراتی مانند "زمین را ز خون رود دریا کنیم"، "زمین گل شد از خون" و "زمین پر ز خون" به کرات تکرار می‌شوند. این تکرار، عمق فاجعه و تغییر ماهیت "زمین" را به دلیل خونریزی گسترده نشان می‌دهد. "زمین" دیگر بستر زندگی نیست، بلکه به میدان مرگ و تباهی تبدیل شده است.
- تحت تأثیر قرار گرفتن زمین از نبرد: "همه بوم شد زیر نعل اندرون" یا "زمین گشته از خون ایشان ستوه" نیز بیانگر این است که "زمین" از شدت نبرد و کشتار خسته و نالان شده است. این شخصیت‌بخشی به زمین، بر عظمت و خشونت بی‌حدوحصر جنگ تأکید می‌کند.
۲. "آسمان" به مثابه شاهد و متأثر از نبرد
"آسمان" نیز نه تنها به عنوان شاهد نبردها، بلکه به عنوان عنصری که تحت تأثیر جنگ قرار می‌گیرد، تکرار می‌شود:
- تیره شدن آسمان: "چنین بود تا آسمان تیره گشت" یا "هوا گشت چون چادر نیلگون" نشان می‌دهد که غبار ناشی از نبرد و شاید حتی حجم خون ریخته شده، آنقدر زیاد است که "آسمان" را نیز متأثر کرده و رنگ آن را دگرگون ساخته است. این تیره شدن آسمان، می‌تواند نمادی از تقدیر تاریک و شوم جنگ باشد.
- بارش خون از آسمان: "تو گفتی که ابری برآمد سیاه / ببارید خون اندر آوردگاه" تصویری فراواقعی و حماسی از شدت نبرد می‌آفریند که گویی حتی ابرها نیز به جای باران، خون می‌بارند. این استعاره، اوج فاجعه و فراتر رفتن جنگ از حد و مرزهای طبیعی را بیان می‌کند.
- آسمان پر از گرد: "زمین پر ز خون آسمان پر ز گرد" این تقابل، تصویری کامل از میدان نبرد ارائه می‌دهد که در آن هم سطح زمین و هم فضای بالای آن، تحت تأثیر خشونت و ویرانی قرار گرفته‌اند.
به طور کلی، تکرار مفاهیم "زمین" و "آسمان" در کنار "خون" و "جنگ"، به فردوسی کمک می‌کند تا صحنه نبرد را از ابعاد صرفاً انسانی فراتر ببرد و به آن ابعادی کیهانی و حماسی ببخشد. این تکرارها، گستردگی ویرانی و تأثیر عمیق جنگ بر کل آفرینش را به تصویر می‌کشند.