برداشت

تحلیل گفتمان قدرت در ادوار مختلف شاهنامه از منظر مفهوم خون

۱. عصر اسطوره‌ای (پادشاهی کیومرث تا جمشید):

• گفتمان تقدس طبیعی:

  • خون به عنوان موهبت الهی (چشمه‌های خون)

  • مثال: "دو چشم از بر سر چو دو چشمه خون" (هوشنگ)

  • کارکرد: مشروعیت‌سازی از طریق پیوند با طبیعت

۲. عصر گذار (ضحاک و فریدون):

• گفتمان انقلاب اخلاقی:

  • خون به ابزار مقابله با ظلم تبدیل می‌شود

  • مثال: "به خون پدر گشت همداستان" (فریدون)

  • تحول: از تقدس طبیعی به مسئولیت اجتماعی

۳. عصر پهلوانی (منوچهر تا کیخسرو):

• گفتمان قرارداد اجتماعی:

  • خونبهای به عنوان نهاد اجتماعی

  • مثال: "وگر چادر خون به تن بر بپوش" (منوچهر)

  • ویژگی: نظام‌مند شدن خونریزی

۴. عصر تاریخی (ساسانیان):

• گفتمان دیوانسالاری خون:

  • خون به مکانیسم حکومتی تبدیل می‌شود

  • مثال: "ز خون کیان خاک شنگرف گشت" (کیقباد)

  • خصوصیت: عقلانی‌سازی خشونت

تحلیل روابط قدرت:

الف) در عصر اسطوره‌ای:

• رابطه عمودی: خدایان ← شاه ← مردم

• خون به عنوان واسطه ارتباطی

ب) در عصر پهلوانی:

• رابطه افقی: پهلوان ← پهلوان

• خون به عنوان زبان مشترک

ج) در عصر تاریخی:

• رابطه دیالکتیکی: شاه ← دیوان ← لشکر

• خون به عنوان سرمایه نمادین

مقایسه گفتمان‌ها:

دوره گفتمان مسلط کارکرد خون رابطه قدرت

اسطوره‌ایتقدس طبیعی پیونددهنده عمودی

پهلوانی اخلاق جنگاوری تنظیم‌گرافقی

تاریخی عقلانیت سیاسی ابزار حکومت شبکه‌ای

تحلیل گفتمان انتقادی:
۱. طبیعی‌سازی قدرت:

• با تبدیل خون از پدیده‌ای طبیعی به نهادی اجتماعی

۲. حاشیه‌رانی:

• قربانیان خونریزی‌ها نادیده گرفته می‌شوند

۳. مقاومت گفتمانی:

• شخصیت‌هایی مانند فریدون علیه گفتمان مسلط خون قیام می‌کنند

نتیجه‌گیری:
فردوسی با ظرافت:

• تطور گفتمان‌های قدرت را از طریق تحول مفهوم خون روایت می‌کند

• نشان می‌دهد چگونه خشونت از وضعیتی طبیعی به نهادی اجتماعی تبدیل می‌شود

• و در نهایت به ابزاری برای حکمرانی عقلانی شده بدل می‌گردد

این تحلیل نشان می‌دهد شاهنامه نه فقط روایتگر تاریخ، که منتقدی هوشیار برای مکانیسم‌های قدرت است.