ابیاتی که به نقش رامشگران در دربارها اشاره دارند، بیشتر بر جنبه سرگرمی و فراهم آوردن شور و نشاط تمرکز دارند:
از داستان سیاوش » بخش ۲۱:
- "... بهر جای رامشگران خواستند"
- توضیح: این بیت نشان می‌دهد که در مجالس و جشن‌ها، درخواست برای حضور رامشگران در هر مکانی (برای ایجاد فضای شادمانی) یک امر رایج و ضروری بوده است. این به نقش اصلی آنها در سرگرم‌کنندگی اشاره دارد.
از جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب » بخش ۲۳:
- "... می و رود و رامشگران خواستند..."
- توضیح: این بیت، رامشگران را در کنار "می" (شراب) و "رود" (ساز) قرار می‌دهد که همگی اجزای اصلی یک بزم و مجلس شادی و سرگرمی بوده‌اند. این ترکیب بر نقش تفریحی و نشاط‌آور آنها تاکید دارد.
از پادشاهی خسرو پرویز » بخش ۷۰:
- "همی کرد رامشگران را نگاه"
- توضیح: عبارت "نگاه کردن" در اینجا به معنای "مراقبت کردن" یا "حمایت کردن" است. این بیت نشان می‌دهد که پادشاه (خسرو پرویز) توجه خاصی به رامشگران داشته و از آنها پشتیبانی می‌کرده است. این موضوع هرچند مستقیماً به نقش سیاسی اشاره ندارد، اما نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه اجتماعی آنها در دربار است که پادشاه را وادار به حمایت از ایشان می‌کرده است.
فراتر از ابیات موجود
گرچه ابیات بالا مستقیماً به نقش‌های سیاسی یا اجتماعی عمیق‌تر رامشگران (مانند واسطه‌گری، انتقال اخبار محرمانه، یا نفوذ در تصمیم‌گیری‌ها) اشاره‌ای ندارند، اما منابع تاریخی و ادبی دیگر (خارج از این چند بیت خاص شاهنامه) و داستان‌هایی مانند باربد و خسرو پرویز (که در شاهنامه و منابع دیگر آمده است) به وضوح نشان می‌دهند که برخی از رامشگران برجسته در دربار، فراتر از صرفاً سرگرم‌کننده بودن، دارای جایگاه اجتماعی بالا، نفوذ در نزد پادشاه، و حتی توانایی ایفای نقش‌های غیرمستقیم سیاسی (مثل رساندن اخبار ناگوار به شیوه‌ای هنرمندانه) بودند. این جایگاه باعث می‌شد که آنها مورد احترام و پشتیبانی پادشاهان قرار گیرند.
نقش "رامشگران" در دربارها و مجالس آن زمان چه بوده است؟ آیا آنها صرفاً سرگرم‌کننده بودند یا نقش‌های اجتماعی یا سیاسی دیگری نیز ایفا می‌کردند؟
رامشگران، به معنای کلی موسیقی‌دانان، خوانندگان، و هنرمندان اجراکننده، در دربارها و مجالس ایران باستان، به ویژه در دوران ساسانی، نقشی بسیار مهم و فراتر از صرفاً سرگرم‌کننده ایفا می‌کردند. بر اساس منابع تاریخی و ادبی مانند شاهنامه، می‌توان به نکات زیر درباره نقش آنها اشاره کرد:
نقش‌های اصلی رامشگران در دربارها و مجالس:
سرگرمی و ایجاد شور و نشاط: این اصلی‌ترین و واضح‌ترین وظیفه رامشگران بود. آنها با نواختن سازها، خواندن آواز، و اجرای رقص، فضایی از شادمانی و بزم را در دربار و مجالس شاهان، اشراف، و بزرگان فراهم می‌آوردند.
- ابیات مربوطه:
- "... بهر جای رامشگران خواستند" (داستان سیاوش – بخش ۲۱)
- "می و رود و رامشگران خواستند..." (جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب – بخش ۲۳)
- ابیات مربوطه:
حمایت و پشتیبانی از پادشاهان: رامشگران با سرودن اشعار و نغمه‌ها در ستایش پادشاه، دلاوری‌ها و بزرگی او را به تصویر می‌کشیدند. این کار به تقویت مشروعیت و کاریزمای شاه کمک می‌کرد.
- مثال (از منابع دیگر): باربد، رامشگر مشهور دربار خسرو پرویز، "خسروانی‌ها"یی می‌ساخت که در ستایش پادشاه بود.
تبلیغ و اطلاع‌رسانی (به صورت غیرمستقیم): گاهی رامشگران می‌توانستند پیام‌ها یا اخبار مهم (مانند خبر مرگ شبدیز، اسب محبوب خسرو پرویز، توسط باربد) را به شیوه‌ای هنرمندانه و تلویحی به شاه منتقل کنند که کسی جرأت بیان مستقیم آن را نداشت. این نشان‌دهنده نفوذ و جایگاه ویژه آنها بود.
- مثال (از منابع دیگر): داستان باربد و خبر مرگ شبدیز که به طرز ماهرانه‌ای در قالب یک نغمه به اطلاع خسرو پرویز رسید.
تأمین امنیت روانی دربار: در محیط پرفراز و نشیب دربار، رامشگران می‌توانستند با هنر خود، فضایی آرامش‌بخش و نشاط‌آور ایجاد کنند که به کاهش تنش‌ها و استرس‌های روزمره کمک می‌کرد.
سفیران فرهنگی: در برخی موارد، رامشگران می‌توانستند در تبادلات فرهنگی با دربارها و کشورهای دیگر نیز نقش ایفا کنند.
آیا آنها صرفاً سرگرم‌کننده بودند یا نقش‌های اجتماعی یا سیاسی دیگری نیز ایفا می‌کردند؟
به نظر می‌رسد که رامشگران در دربارها، فراتر از صرفاً سرگرم‌کننده بودن، نقش‌های اجتماعی مهمی نیز داشتند:
- جایگاه اجتماعی بالا: برخی از منابع تاریخی و حجاری‌های دوران ساسانی نشان می‌دهند که رامشگران برجسته، مانند باربد و نکیسا، جایگاه بسیار بالایی در دربار داشتند و گاهی حتی در سمت راست پادشاهان دیده می‌شدند که نشان‌دهنده احترام و مقام بالای آنها بود.
- مشاوران غیررسمی یا واسطه: داستان‌هایی مانند داستان باربد و شبدیز نشان می‌دهد که آنها می‌توانستند به عنوان واسطه‌ای بین افراد و پادشاه عمل کنند یا حتی در انتقال اطلاعات حساس نقش داشته باشند. این نفوذ، هرچند غیررسمی، می‌تواند تا حدودی سیاسی تلقی شود.
- رابط بین مردم و دربار (در برخی دوران): برخی منابع اشاره می‌کنند که در دورانی رامشگران رابط بین مردم و دربار می‌شدند، هرچند جزئیات این نقش کمتر مشخص است.
نتیجه‌گیری:
اگرچه وظیفه اصلی رامشگران سرگرمی بود، اما جایگاه و نفوذ آنها در دربار، به ویژه در دوران ساسانی، به قدری بود که می‌توانستند نقش‌های اجتماعی و حتی در برخی موارد نقش‌های غیرمستقیم سیاسی نیز ایفا کنند. آنها تنها مطرب نبودند، بلکه هنرمندانی با نفوذ و مورد احترام به شمار می‌رفتند که می‌توانستند بر حال و هوای دربار و حتی تصمیم‌گیری‌های پادشاه تأثیرگذار باشند. این "همی کرد رامشگران را نگاه" (خسرو پرویز – بخش ۷۰) نیز نشان‌دهنده همین توجه و حمایت پادشاه از این قشر از هنرمندان است.