۴. آشوب به عنوان نتیجه یک "جنبش" یا وضعیت نامطلوب عمومی
به دسته‌ای از ابیات می‌پردازیم که آشوب را نتیجه یک "جنبش" (حرکت، قیام، یا تغییر در وضعیت) یا یک وضعیت نامطلوب و فراگیر عمومی می‌دانند. در این موارد، آشوب نه از ضعف یک رهبر خاص یا توطئه یک فرد، بلکه از یک حرکت جمعی یا یک وضعیت کلی جامعه سرچشمه می‌گیرد.
۱. فردوسی » شاهنامه » پادشاهی نوذر » بخش ۲
متن ابیات: ... اگر ما نشوریم بهتر بود کزین جنبش آشوب کشور بود پسر را چنین داد پاسخ پشنگ ...
معنی و مفهوم: در این ابیات، پشنگ (پادشاه توران) به پسرش (افراسیاب) نصیحت می‌کند. او می‌گوید: "اگر ما شورش نکنیم و اقدامی نکنیم، بهتر است." دلیل این توصیه این است که: "کزین جنبش آشوب کشور بود"؛ یعنی از این حرکت (این شورش یا اقدام نظامی)، آشوب و ناآرامی تمام کشور را فرا خواهد گرفت.
ارتباط با آشوب ناشی از "جنبش": در اینجا، "آشوب" به وضوح به عنوان پیامد مستقیم یک "جنبش" (که در این مورد، جنبش نظامی یا شورش افراسیاب است) معرفی می‌شود. این جنبش یک حرکت فعال است که می‌تواند منجر به بی‌ثباتی گسترده و هرج و مرج در سطح یک کشور شود. تاکید بر کلمه "جنبش" نشان می‌دهد که هر حرکتی، حتی اگر با نیت خاصی آغاز شود، می‌تواند عواقب پیش‌بینی‌نشده و آشوب‌آفرینی در پی داشته باشد.
۲. فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۱۴
متن ابیات (بخش مرتبط): ... کند شهر ایران پر آشوب و رنج بدو بازگردد مگر تاج و گنج ...
معنی و مفهوم: بیت اول از یک عامل ناشناخته (که در بیت قبل‌تر به آن اشاره شده، مثل "گفت پراکنده" یا وضعیت نابسامان) سخن می‌گوید که "شهر ایران را پر آشوب و رنج خواهد کرد." یعنی این عامل منجر به وضعیت فراگیر هرج و مرج و سختی در تمام کشور می‌شود. بیت دوم (که ناتمام است) به این نکته اشاره دارد که شاید تنها با رفع این آشوب‌ها، "تاج و گنج" به دست آید.
ارتباط با آشوب ناشی از وضعیت نامطلوب عمومی: در این بیت، "آشوب" به عنوان نتیجه یک وضعیت نامطلوب و فراگیر (که در بیت قبلی ممکن است به "پراکندگی گفتار" یا ضعف فکری حاکم نیز اشاره داشته باشد) مطرح شده است. این آشوب، کل شهر ایران را دربرمی‌گیرد و رنج عمومی را به دنبال دارد. تاکید بر "پر آشوب و رنج" نشان‌دهنده ابعاد گسترده و تأثیر عمومی این ناآرامی است که فراتر از یک اتفاق جزئی، به یک وضعیت کلی تبدیل می‌شود.
این دسته از ابیات نشان می‌دهند که آشوب می‌تواند نه تنها از ضعف فردی یا توطئه، بلکه از حرکات جمعی و وضعیت‌های کلی حاکم بر جامعه نیز نشأت بگیرد و به عنوان یک پیامد طبیعی از این "جنبش‌ها" یا شرایط نامطلوب ظهور کند.
آیا مایلید به دسته‌بندی دیگری از ابیات بپردازیم؟