برداشت

ترکیب "با گهر مرد" در شاهنامه‌ی فردوسی، به معنای مردی با اصالت، نجیب، و دارای خصلت‌های نیکو و شرافتمند است. این عبارت نه تنها به تبار و ریشه‌ی خانوادگی فرد اشاره دارد، بلکه بر ویژگی‌های ذاتی و اخلاقی مثبت او نیز تأکید می‌کند. "با گهر" بودن نشانه‌ای از ارزش و اعتبار اجتماعی و شخصیتی یک فرد در نگاه فردوسی است.

کاربرد "با گهر مرد" در ابیات:

این ترکیب معمولاً برای توصیف شخصیت‌های والا، پهلوانان، و افرادی که از نظر اخلاقی و تباری مورد ستایش هستند، به کار می‌رود:

• فردوسی » شاهنامه » پادشاهی قباد » بخش ۱

  • "که داند که دستان با گهر مرد / از آن رنج وز بد چه خواهد شمرد"
    • (چه کسی می‌داند که دستانِ نجیب و با اصالت، از آن رنج و بدی چه خواهد شمرد؟)
    • توضیح: اینجا "دستان" (پدر رستم) به عنوان مردی با اصالت و نجیب توصیف شده است.

• فردوسی » شاهنامه » پادشاهی بهرام گور » بخش ۲۵

  • "چنین گفت با او یکی نامدار / که ای با گهر نامور شهریار"
    • (یکی از نامداران به او گفت: ای شهریارِ نامور و با اصالت.)
    • توضیح: این عبارت برای خطاب به پادشاهی به کار رفته که دارای تباری اصیل و ذات نیکو است.

• فردوسی » شاهنامه » پادشاهی کسری نوشین روان چهل و هشت سال بود » بخش ۵

  • "جهاندار بادانش و با گهر مرد / نبشتم سخن چند بر پهلوی"
    • (جهان‌داری که دانا و با ذات نیکو بود. چند سخن را به زبان پهلوی نوشتم.)
    • توضیح: در اینجا به خصوص به ترکیب "با گهر مرد" (پادشاهی که هم دانا بود و هم ذات نیکو داشت) اشاره دارد.

• فردوسی » شاهنامه » داستان خاقان چین » بخش ۴

  • "بسی با گهر نامور خویش اوی / ابر دست کیخسرو افراسیاب"
    • (خویشاوندان نامور و با اصالت بسیاری همراه او بودند.)
    • توضیح: اگرچه در اینجا مستقیماً "مرد" نیامده، اما "خویش اوی" به افراد و مردان اشاره دارد که دارای اصالت بودند.

• فردوسی » شاهنامه » داستان بیژن و منیژه » بخش ۲

  • "جوان گرچه دانا بود با گهر / ابی آزمایش نگیرد هنر"
    • (جوان اگرچه دانا و با اصالت باشد، بدون آزمایش [و تجربه] هنر [و شایستگی] به دست نمی‌آورد.)
    • توضیح: تأکید بر اینکه اصالت ذاتی (با گهر بودن) لازم است اما کافی نیست و نیاز به آزمایش و کسب هنر دارد.

• فردوسی » شاهنامه فردوسی » جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب » بخش ۲۶

  • "به جایی که بد مهتری با گهر / که روی زمین از بد اژدها"
    • (به جایی که سروری با اصالت وجود داشت، که [آن سرور] روی زمین را از شر اژدها [دشمن] حفظ می‌کرد.)

همان‌طور که مشاهده می‌شود، "با گهر مرد" توصیفی جامع از فردی است که علاوه بر داشتن اصل و نسبی نیکو، از فضایل اخلاقی و شخصیتی ستودنی نیز برخوردار است. این ترکیب، نمادی از کمال و اعتبار انسانی در شاهنامه است.