۲۹۷
فردوسی » شاهنامه » پادشاهی کسری نوشین روان چهل و هشت سال بود » بخش ۵ - رزم خاقان چین با هیتالیان
... بپرسید ازو گفت آهسته کیست
که بر تیز مردم بباید گریست
چنین داد پاسخ که از عیب جوی ...
============================
«بپرسید ازو گفت آهسته کیست / که بر تیز مردم بباید گریست»
در اینجا، «تیز مردم» به افرادی خردمند، آگاه و هشیار اشاره دارد. اما فردوسی می‌گوید که گاهی باید برای این افراد گریه کرد، که ممکن است به مفهوم تنهایی خردمندان یا سختی‌هایی که در زندگی متحمل می‌شوند، اشاره داشته باشد. این بیت به نوعی نشان‌دهنده نگاه فردوسی به سرنوشت انسان‌های دانا است—افرادی که با فهم بالا، گاه در مواجهه با بی‌عدالتی یا ناملایمات دچار اندوه می‌شوند.
آهسته کیست
واژه «آهسته» به فردی آرام، متین و محتاط اشاره دارد.
تحلیل واژه «آهسته» در این بیت
۱. مفهوم شخصیتی: «آهسته» در اینجا می‌تواند به فردی اشاره داشته باشد که با تفکر و تأمل سخن می‌گوید و رفتار می‌کند. ۲. مفهوم اجتماعی: ممکن است فردوسی در این بیت به تفاوت میان افراد خردمند و محتاط (آهسته) و افراد تیزهوش و آگاه (تیز مردم) اشاره داشته باشد. ۳. مفهوم فلسفی: این بیت می‌تواند بیانگر این باشد که خردمندان و آگاهان گاهی دچار اندوه می‌شوند، در حالی که افراد محتاط و آرام کمتر درگیر این نوع اندوه هستند.
تحلیل ادبی
در این بیت، فردوسی با استفاده از واژه «تیز مردم» به افرادی اشاره می‌کند که خردمند، آگاه و هوشیار هستند. اما در ادامه، مفهوم «گریستن بر تیز مردم» مطرح می‌شود که می‌تواند بیانگر اندوهی باشد که بر سرنوشت خردمندان و آگاهان وارد می‌شود.
این بیت از نظر مفهوم فلسفی نیز قابل بررسی است؛ چراکه فردوسی در بسیاری از بخش‌های شاهنامه به سرنوشت خردمندان و تأثیر دانش بر زندگی انسان‌ها اشاره دارد. در اینجا، ممکن است منظور این باشد که خردمندان، به دلیل درک عمیق‌تر از جهان، بیشتر دچار اندوه و تأمل شوند.
از نظر ساختار زبانی، این بیت دارای وزن عروضی شاهنامه است و با استفاده از واج‌آرایی و موسیقی درونی، تأثیرگذاری بیشتری بر خواننده دارد.
جایگاه بیت در داستان شاهنامه
این بیت در بخش پادشاهی کسری نوشین‌روان آمده است. فردوسی در این قسمت، از خرد و دانایی سخن می‌گوید و اشاره می‌کند که گاهی خردمندان به دلیل عمق فهم و آگاهی‌شان، دچار اندوه می‌شوند. مفهوم «گریستن بر تیز مردم» نشان‌دهنده تأثیر خرد بر سرنوشت انسان است—اینکه گاه درک بیشتر از جهان، باعث دردمندی می‌شود.
ارتباط این بیت با سایر ابیات شاهنامه
۱. مفهوم خرد و اندوه: در بسیاری از بخش‌های شاهنامه، فردوسی به نقش خرد در زندگی انسان‌ها اشاره می‌کند. برای مثال، در داستان رستم و سهراب، خردمندی رستم باعث می‌شود که او تصمیمات سختی بگیرد، اما در نهایت دچار اندوهی عمیق می‌شود.
۲. سرنوشت خردمندان: در داستان سیاوش نیز، خرد و پاکی او باعث می‌شود که در نهایت قربانی توطئه‌ها شود. این موضوع با مفهوم «گریستن بر تیز مردم» همخوانی دارد، زیرا خردمندان گاهی به دلیل درک بالای خود، دچار سختی‌های بیشتری می‌شوند.
۳. پادشاهی کسری نوشین‌روان: در این بخش از شاهنامه، فردوسی به نقش عدالت و خرد در حکومت اشاره می‌کند. بیت مورد نظر نیز در همین راستا قرار دارد و نشان می‌دهد که خردمندان در جامعه گاهی مورد بی‌مهری قرار می‌گیرند
تحلیل بیشتر
این بیت از نظر واج‌آرایی و موسیقی درونی نیز قابل توجه است. استفاده از واژگان هم‌آهنگ مانند آهسته و تیز مردم باعث ایجاد تأثیرگذاری بیشتر بر خواننده می‌شود. همچنین، مفهوم ایهام در این بیت دیده می‌شود، زیرا «تیز مردم» هم می‌تواند به خردمندان اشاره داشته باشد و هم به افراد حساس که بیشتر در معرض دردهای اجتماعی قرار می‌گیرند.
جنبه‌های زبانی و ادبی
۱. واج‌آرایی و موسیقی درونی: استفاده از واژگان هم‌آهنگ مانند آهسته و تیز مردم باعث ایجاد موسیقی درونی در بیت شده است. ۲. طنین فلسفی: فردوسی در بسیاری از ابیات خود به نقش خرد در زندگی اشاره کرده و این بیت نیز همین مضمون را تقویت می‌کند. ۳. ایهام و چندلایه‌بودن معنا: «تیز مردم» می‌تواند هم به مفهوم مردم هوشیار و خردمند اشاره داشته باشد و هم به افراد حساس که بیشتر در معرض دردهای اجتماعی و انسانی قرار می‌گیرند.
ارتباط این بیت با سایر بخش‌های شاهنامه
در شاهنامه، شخصیت‌هایی مانند بزرگان ایرانی همچون جاماسپ، بزرگان کیانی، و حتی خود فردوسی، بارها به نقش خرد و اندوه حاصل از آن اشاره کرده‌اند. برای مثال، در بخش‌های مربوط به رستم یا سیاوش نیز چنین مفاهیمی دیده می‌شود.