فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۸
... خرامان به چنگ نهنگ آمدم
دو کشور بدین آشتی شاد گشت
دل شاه چون تیغ پولاد گشت ...
-----------------------------------------
فردوسی » شاهنامه فردوسی » جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب » بخش ۲۵
... کسی زار بگریست برتخت عاج
چه بر کشور و لشکر و تیغ وتاج
ز تیغ آمدم سوی آن غار تنگ ...
-----------------------------------------
فردوسی » شاهنامه » پادشاهی گشتاسپ صد و بیست سال بود » بخش ۲۱
... بشد تیغ زن گردکش پور شاه
بگردید بر کشورش با سپاه
به روم و به هندوستان برگذشت ...
-----------------------------------------
فردوسی » شاهنامه » پادشاهی دارای داراب چهارده سال بود » بخش ۸
... وگر تیغ هندی یکی بر سرش
سکندر سپارد به ما کشوری
بدین پادشاهی شویم افسری ...
-----------------------------------------
فردوسی » شاهنامه » پادشاهی اشکانیان » بخش ۱۶
... ز دریای چین تا به کرمان رسید
همه روی کشور سپه گسترید
پسر هفت با تیغ زن ده هزار ...
-----------------------------------------
- تیغ
- کشور
- دو کشور بدین آشتی شاد گشت......دل شاه چون تیغ پولاد گشت
- کسی زار بگریست برتخت عاج......چه بر کشور و لشکر و تیغ وتاج
- بشد تیغ زن گردکش پور شاه.........بگردید بر کشورش با سپاه
در ابیات شاهنامه فردوسی که ارائه دادید، دو کلمه "کشور" و "تیغ" به دفعات و با معانی و دلالت‌های خاص خود به کار رفته‌اند. بیایید به بررسی هر کدام و ارتباطشان در این ابیات بپردازیم:
"کشور" (keshvar)
معنی: "کشور" در این ابیات به معنای سرزمین، قلمرو، مملکت، یا ایالت است. این واژه به یک گستره جغرافیایی و سیاسی تحت حاکمیت اشاره دارد.
کاربرد در ابیات:
- "دو کشور بدین آشتی شاد گشت" (داستان سیاوش - بخش ۸): اینجا "کشور" به دو قلمرو یا دو مملکت اشاره دارد که از صلح و آشتی خشنود شده‌اند. این بیانگر وضعیت سیاسی و جغرافیایی است.
- "چه بر کشور و لشکر و تیغ و تاج" (جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب - بخش ۲۵): در این بیت، "کشور" در کنار "لشکر"، "تیغ" و "تاج" قرار گرفته است که همگی نمادهای قدرت، قلمرو، و حاکمیت پادشاهی هستند. این ترکیب نشان‌دهنده اهمیت "کشور" به عنوان اساس پادشاهی است.
- "بگردید بر کشورش با سپاه" (پادشاهی گشتاسپ - بخش ۲۱): در اینجا، "کشور" به قلمرو تحت فرمان پور شاه اشاره دارد که او با سپاه خود در آن می‌گردد، احتمالاً برای تسلط یا اداره امور.
- "سکندر سپارد به ما کشوری" (پادشاهی دارای داراب - بخش ۸): این بیت به معنی واگذاری یک قلمرو یا یک منطقه جغرافیایی به دست سکندر است.
- "همه روی کشور سپه گسترید" (پادشاهی اشکانیان - بخش ۱۶): "روی کشور" به معنای تمام سطح و گستره سرزمین است که سپاه بر آن گسترده شده است.
"تیغ" (tigh)
معنی: "تیغ" به معنای شمشیر، سلاح برنده، یا کنایه از قدرت نظامی و جنگ است. این واژه نماد جنگاوری، نبرد و غلبه است.
کاربرد در ابیات:
- "دل شاه چون تیغ پولاد گشت" (داستان سیاوش - بخش ۸): این تشبیه نشان‌دهنده صلابت، سختی، و قاطعیت قلب شاه است، مانند یک شمشیر پولادین.
- "چه بر کشور و لشکر و تیغ و تاج" (جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب - بخش ۲۵): در اینجا "تیغ" به عنوان ابزار جنگ و قدرت نظامی در کنار سایر نمادهای حکومتی ذکر شده است.
- "ز تیغ آمدم سوی آن غار تنگ" (جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب - بخش ۲۵): این بیت به معنی فرار یا پناه بردن از جنگ و شمشیر به سوی یک غار است.
- "بشد تیغ زن گردکش پور شاه" (پادشاهی گشتاسپ - بخش ۲۱): "تیغ زن" در اینجا به معنای جنگاور یا کسی است که با شمشیر می‌جنگد.
- "وگر تیغ هندی یکی بر سرش" (پادشاهی دارای داراب - بخش ۸): "تیغ هندی" به شمشیر ساخته شده در هند اشاره دارد که معمولاً به کیفیت و برندگی شهرت داشته است.
- "پسر هفت با تیغ زن ده هزار" (پادشاهی اشکانیان - بخش ۱۶): اینجا "تیغ زن" دوباره به معنی جنگاور یا مبارز با شمشیر است.
ارتباط "کشور" و "تیغ" در شاهنامه
در این ابیات، "کشور" و "تیغ" اغلب در کنار هم و در ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر ظاهر می‌شوند. این ارتباط نشان‌دهنده حقیقت قدرت و حکمرانی در آن دوران است:
- حفظ کشور با تیغ: "تیغ" (نیروی نظامی و جنگ) ابزار اصلی برای حفظ، گسترش، و دفاع از "کشور" است. پادشاهان و شاهزادگان برای تسلط بر "کشور" خود یا دیگر "کشورها" از "تیغ" و سپاه استفاده می‌کردند.
- جنگ برای کشور: بسیاری از درگیری‌ها و نبردها در شاهنامه، به خاطر دستیابی به "کشور" یا حفظ آن صورت می‌گرفت.
- قدرت پادشاهی: "تیغ" یکی از ستون‌های اصلی قدرت پادشاه در اداره "کشور" بود. همانطور که در بیت "چه بر کشور و لشکر و تیغ و تاج" دیده می‌شود، این دو مفهوم جزو ارکان اصلی سلطنت هستند.
به طور کلی، "کشور" نمادی از قلمرو و حاکمیت است، در حالی که "تیغ" نمادی از نیروی نظامی و قهرآمیزی است که برای به دست آوردن، حفظ، و اداره آن قلمرو لازم است. این دو واژه در شاهنامه اغلب در بافت‌های جنگ، فتح، و حکمرانی کنار هم قرار می‌گیرند.