تخم بد در شاهنامه
فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۲
... گر این کودک از پاک پشت من است
نه از تخم بد گوهر آهرمن است
از این بر شدن بنده را دست گیر ...
فردوسی » شاهنامه » پادشاهی لهراسپ » بخش ۱۷
... چنین است گیهان ناپایدار
برو تخم بد تا توانی مکار
همی خواهم از دادگر یک خدای ...
================
- تخم بد
- برو تخم بد تا توانی مکار
- از تخم بد گوهر آهرمن است
- ... چنین است گیهان ناپایدار.....برو تخم بد تا توانی مکار
- ... گر این کودک از پاک پشت من است......نه از تخم بد گوهر آهرمن است
مفهوم "تخم بد" نیز در شاهنامه فردوسی به عنوان نمادی از نژاد ناپاک، سرشت پلید و منش ناپسند به کار رفته است. در این ابیات نیز به این مفهوم اشاره شده است:
منوچهر، بخش ۲: در این بیت، منوچهر در دعا به خداوند، پاک بودن نسب خود را یادآور می‌شود و از خداوند می‌خواهد که اگر این کودک (که احتمالاً نوه یا فرزند اوست) از نسل پاک اوست و نه از "تخم بد" و گوهر اهریمنی، او را در این راه یاری کند. در اینجا، "تخم بد" به عنوان منشأ پلیدی و ناپاکی در مقابل "پاک پشت" و گوهر نیکو قرار گرفته است.
پادشاهی لهراسپ، بخش ۱۷: لهراسپ در این بیت، ناپایداری جهان را یادآور می‌شود و به طور نصیحت‌آمیز می‌گوید که تا می‌توانی "تخم بد" مکار. او از خداوند دادگر می‌خواهد که... (متأسفانه انتهای بیت ناقص است). اما همین بخش نشان می‌دهد که کاشتن "تخم بد" استعاره‌ای برای انجام اعمال ناشایست، ترویج بدی و به جای گذاشتن نسلی ناپاک است. در مقابل، کاشتن "تخم نیکو" می‌تواند به معنای انجام اعمال نیک، ترویج خوبی و تربیت نسلی صالح باشد.
تحلیل مفهوم "تخم بد" در شاهنامه:
وراثت و سرشت: مفهوم "تخم" در اینجا به وراثت و سرشت ذاتی افراد اشاره دارد. فردوسی معتقد است که نژاد و تربیت می‌توانند بر گوهر و منش افراد تأثیر بگذارند. "تخم بد" نمادی از یک سرشت آلوده و گرایش به بدی است که ممکن است از نسل‌های پیشین به ارث رسیده باشد یا در اثر تربیت نادرست شکل گرفته باشد.
اعمال و نتایج: "کاشتن تخم بد" همچنین می‌تواند استعاره‌ای برای انجام اعمال ناشایست و ترویج بدی در جامعه باشد که نتایج ناگواری را در پی خواهد داشت. همان‌طور که از یک تخم بد، گیاهی نامرغوب و مضر می‌روید، اعمال بد نیز نتایج زیان‌باری برای فرد و جامعه به همراه دارند.
تقابل با نیکی و پاکی: مفهوم "تخم بد" همواره در تقابل با مفاهیمی چون "تخم نیکو"، "گوهر پاک"، "پشت نیکو" و "کردار نیک" قرار دارد. این تقابل نشان‌دهنده اهمیت انتخاب راه درست و دوری از پلیدی‌ها در جهان‌بینی فردوسی است.
به طور خلاصه، "تخم بد" در شاهنامه نمادی از سرشت پلید، اعمال ناشایست و میراثی ناپاک است که فردوسی از آن نهی می‌کند و در مقابل، بر اهمیت پاکی نسب، تربیت نیکو و انجام اعمال صالح تأکید دارد.