Sure, I'd be happy to explain the meaning of "تخم" (tokhm) in each of these verses from the Shahnameh.
"تخم" in the Shahnameh generally refers to lineage, ancestry, seed, or origin. It often carries the connotation of a person's noble or ignoble descent, their inherent qualities, or the source of something. Let's break down each example:
1. فردوسی » شاهنامه » هوشنگ » بخش ۳
... چراگاه مردم بدان برفزود پراگند پس تخم و کشت و درود برنجید پس هر کسی نان خویش ...
Here, "تخم" means seed in the literal agricultural sense. It refers to the act of sowing seeds for cultivation.
Meaning: People's pastures increased; then he scattered seeds and cultivated and harvested, and everyone earned their own bread.
2. فردوسی » شاهنامه » ضحاک » بخش ۶
... بگو مر مرا تا که بودم پدر کیم من ز تخم کدامین گهر چه گویم کیم بر سر انجمن ... ... یکی مرد بد نام او آبتین ز تخم کیان بود و بیدار بود خردمند و گرد و بی آزار بود ...
In this context, "تخم" signifies lineage or descent. The speaker is asking about their paternal lineage and the "seed" or origin of their essence. In the second part, it refers to Abtin's noble lineage.
Meaning: Tell me who my father was, who I am from the lineage of what noble essence, what should I say I am at the assembly... A man named Abtin, he was from the lineage of kings (Kayanian dynasty) and was awake, wise, brave, and harmless.
3. فردوسی » شاهنامه » ضحاک » بخش ۷
... یکی محضر اکنون بباید نوشت که جز تخم نیکی سپهبد نکشت نگوید سخن جز همه راستی ...
Here, "تخم" is used metaphorically to mean seed of goodness or virtue. It implies that the commander only sowed the "seeds" of good deeds.
Meaning: Now a document must be written that the commander only sowed the seed of goodness, he speaks nothing but truth.
4. فردوسی » شاهنامه » ضحاک » بخش ۱۰
... گشاد جهان بر کمربست تست ز تخم کیان ما دو پوشیده پاک شده رام با او ز بیم هلاک ...
"تخم" again refers to lineage or ancestry, specifically the noble lineage of the Kayanian kings.
Meaning: The world opened up for your belt-wearing (preparedness). We two, pure from the lineage of kings, became submissive to him out of fear of destruction.
5. فردوسی » شاهنامه » فریدون » بخش ۴
... بد از من که هرگز مبادم میان که ماده شد از تخم نره کیان به اختر کس آن دان که دخترش نیست ...
Here, "تخم" refers to the seed of the male, in the sense of procreation and lineage. It's about a female being born from the male lineage of the Kayanian kings.
Meaning: It was bad of me, may I never exist, that a female was born from the seed of the male Kayanian kings. Consider one fortunate whose child is not a daughter.
6. فردوسی » شاهنامه » فریدون » بخش ۱۱
... که چندان زمان یابم از روزگار که از تخم ایرج یکی نامور بیاید برین کین ببندد کمر ...
"تخم" signifies lineage or descendant. It refers to a famous person coming from the lineage of Iraj.
Meaning: That I find enough time in life for a renowned person from the lineage of Iraj to come and seek this revenge.
7. فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۲
... گر این کودک از پاک پشت من است نه از تخم بد گوهر آهرمن است از این بر شدن بنده را دست گیر ...
In this verse, "تخم" denotes origin or source, specifically whether the child is of pure lineage or from the "seed" of the evil Ahriman.
Meaning: If this child is from my pure lineage, not from the seed of the evil Ahriman, help this servant in ascending.
8. فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۱۰
... ندیدم که ماندی جوان را بجای بویژه که باشد ز تخم بزرگ چو بی جفت باشد بماند سترگ ...
"تخم" here means lineage or descent, emphasizing a young person from a great lineage.
Meaning: I have not seen a young person remain in place, especially if they are from a great lineage. When they are without a mate, they remain powerful.
9. فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۱۲
... ز کابل برآرد به خورشید خاک نخواهد که از تخم ما بر زمین کسی پای خوار اندر آرد به زین ...
"تخم" again refers to lineage or offspring. It expresses a desire that no one from their lineage should be disgraced.
Meaning: From Kabul, he will raise dust to the sun. He will not want anyone from our lineage on earth to put a lowly foot in the stirrup (be disgraced).
10. فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۱۴
... فریدون ز ضحاک گیتی بشست بترسم که آید ازان تخم رست نباید که بر خیره از عشق زال ...
"تخم" here means descendants or offspring. The fear is that a descendant of Zahhak might emerge.
Meaning: Fereydun cleansed the world of Zahhak. I fear that something might grow from that seed (descendants). It should not be that foolishly because of the love of Zal...
11. فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۲۶
... که زنده ببیند جهانبین من ز تخم تو گردی به آیین من کنون شد مرا و ترا پشت راست ...
"تخم" refers to lineage or descendant. The wish is for a descendant to emerge from the other person's lineage who is like the speaker.
Meaning: That my world-seeing eye may see alive, a brave person from your lineage in my tradition. Now my back and yours are straight.
12. فردوسی » شاهنامه » پادشاهی نوذر » بخش ۵
... برین خستگی نیز خسته شوند ز تخم فریدون مگر یک دو تن برد جان ازین بی شمار انجمن ...
"تخم" means lineage or descendants. It suggests that only a few individuals from Fereydun's lineage might survive.
Meaning: They will also be wounded by this injury. Perhaps one or two people from the lineage of Fereydun will escape this countless assembly with their lives.
13. فردوسی » شاهنامه » پادشاهی زوطهماسپ » پادشاهی زوطهماسپ
... بتابد ز دیهیم او بخردی ز تخم فریدون بجستند چند یکی شاه زیبای تخت بلند ...
"تخم" here refers to lineage or ancestry. It speaks of several individuals sought from Fereydun's lineage.
Meaning: Wisdom shines from his crown. Several were sought from the lineage of Fereydun, a king worthy of the high throne.
14. فردوسی » شاهنامه » پادشاهی گرشاسپ » بخش ۳
... ز گیتی یکی آفرین خاست نو شهی باید اکنون ز تخم کیان به تخت کیی بر کمر بر میان ... ... یکی شاه با فر و بخت جوان ز تخم فریدون یل کیقباد که با فر و برزست و با رای و داد
In both instances, "تخم" denotes lineage or descendant. The first refers to a king from the Kayanian lineage, and the second to Keyghobad, a hero from Fereydun's lineage.
Meaning: From the world, a new blessing arose. Now a king is needed from the lineage of Kayan, with a belt on his waist on the royal throne... A king with glory and young fortune, the hero Keyghobad from the lineage of Fereydun, who has glory, majesty, wisdom, and justice.
15. فردوسی » شاهنامه » پادشاهی گرشاسپ » بخش ۵
... بخندید و گفتش که ای پهلوان ز تخم فریدون منم کیقباد پدر بر پدر نام دارم به یاد ...
"تخم" here means lineage or descent. Keyghobad identifies himself as being from Fereydun's lineage.
Meaning: He laughed and told him, "O hero, I am Keyghobad from the lineage of Fereydun. I have a name remembered from father to father."
16. فردوسی » شاهنامه » کیقباد » بخش ۳
... بزرگان پیشین ندیدند راه نه از تخم ایرج جهان پاک شد نه زهر گزاینده تریاک شد ... ... به کینه یکی نو در اندر گشاد سواری پدید آمد از تخم سام که دستانش رستم نهادست نام ...
In the first part, "تخم" refers to lineage or descendants. It expresses that the world was not cleansed by Iraj's lineage. In the second part, it refers to a rider (Rostam) appearing from Sam's lineage.
Meaning: Former great men did not find the way, nor was the world cleansed by the lineage of Iraj, nor did the biting poison become an antidote... A new door was opened for revenge. A rider appeared from the lineage of Sam, whose name Dastan (Zal) gave him as Rostam.
17. فردوسی » شاهنامه » کیقباد » بخش ۴
... وزو بر روان فریدون درود کزو دارد این تخم ما تار و پود گر از تور بر ایرج نیک بخت ...
"تخم" here means lineage or progeny. It states that their current lineage has its roots in Fereydun.
Meaning: And upon the soul of Fereydun be greetings, from whom our lineage has its warp and weft. If from Tur upon the fortunate Iraj...
18. فردوسی » شاهنامه » رزم کاووس با شاه هاماوران » بخش ۲
... شنیدم که گاه مرا درخورست که پاکیزه تخمست و پاکیزه تن ستوده به هر شهر و هر انجمن ...
"تخم" denotes lineage or ancestry. It describes someone of pure lineage.
Meaning: I heard that he is suitable for my throne, for he is of pure lineage and pure body, praised in every city and every assembly.
19. فردوسی » شاهنامه » سهراب » بخش ۵
... همی بآسمان اندر آید سرم ز تخم کیم وز کدامین گهر چه گویم چو پرسد کسی از پدر ... ... ازیرا سرت ز آسمان برترست که تخم تو زان نامور گوهرست جهان آفرین تا جهان آفرید ...
In both instances, "تخم" refers to lineage, origin, or noble essence. Sohrab questions his lineage, and then he is told his head is high because his "seed" is from a renowned essence.
Meaning: My head reaches the sky. From whose lineage am I and from what essence? What should I say when someone asks about my father... Your head is above the sky because your lineage is from that renowned essence. The Creator of the world, since He created the world...
20. فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۳
... پذیره شود رای را جفت من هم از تخم خویشش یکی زن دهم نه از نامداران برزن دهم ... ... مرا دخترانند مانند تو ز تخم تو و پاک پیوند تو گر از تخم کی آرش و کی پشین بخواهد به شادی کند آفرین ... ... که ماند ز تو نام من یادگار ز تخم تو آید یکی شهریار چنان کز تو من گشته ام تازه روی ...
In all three instances, "تخم" signifies lineage or offspring. It refers to giving a wife from one's own lineage, daughters being from the lineage of the other person, and a king coming from the other person's lineage.
Meaning: My wife will accept the opinion. I will give her a wife from her own lineage, not from the famous ones of the district... I have daughters like you, from your lineage and your pure connection. If he desires from the lineage of Kay Arash and Kay Pashin, he will happily praise... So that my name remains as a remembrance from you, a king will come from your lineage, just as I have become refreshed by you.
21. فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۹
... سه چیزست بر تو که اندر جهان کسی را نباشد ز تخم مهان یکی آنک از تخمه کیقباد همی از تو گیرند گویی نژاد ... ... که بارش بود زهر و برگش کبست ز کاووس وز تخم افراسیاب چو آتش بود تیز یا موج آب ... ... ز بخت آنچ پرسند پاسخ بود ز تخم فریدون وز کیقباد فروزنده تر زین نباشد نژاد ... ... ورا من کشیده به توران زمین پراگندم اندر جهان تخم کین شمردم همه باد گفتار شاه ...
Here, "تخم" is used in multiple ways:
Lineage/Origin: "ز تخم مهان" (from the lineage of nobles), "از تخمه کیقباد" (from the lineage of Keyghobad), "ز تخم افراسیاب" (from the lineage of Afrasiab), "ز تخم فریدون وز کیقباد" (from the lineage of Fereydun and Keyghobad).
Seed of Conflict/Hatred: "تخم کین" (seed of hatred). This is a metaphorical use.
Meaning: Three things are upon you that no one in the world has from the lineage of nobles. One is that they take their lineage from you, from the lineage of Keyghobad... whose fruit is poison and leaves are bitter. From Kavus and from the lineage of Afrasiab, like sharp fire or a wave of water... Whatever they ask about fate will be answered. From the lineage of Fereydun and Keyghobad, no lineage is more shining than this... I dragged him to the land of Turan and scattered the seed of hatred in the world. I considered all the king's words as wind.
22. فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۱۱
... که ای برتر از گردش روزگار یکی شاخ پیدا کن از تخم من چو خورشید تابنده بر انجمن ...
"تخم" here refers to lineage or offspring. The speaker wishes for a branch (descendant) to appear from their lineage.
Meaning: O you who are superior to the turning of time, let a branch appear from my lineage, shining like the sun in the assembly.
23. فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۱۲
... بدرند بر بر همه چادرش زنندش همی چوب تا تخم کین بریزد برین بوم توران زمین ...
"تخم کین" is again a metaphorical use meaning seed of hatred or revenge. The action is to beat someone until the "seed of hatred" is expelled or destroyed.
Meaning: They tear all her veils upon her body, they beat her with sticks until the seed of hatred is poured out on this land of Turan.
24. فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۱۴
... بدو گفت خوی بد ای شهریار پراگندی و تخمت آمد ببار ترا مهر سودابه و بدخوی ... ... چنین گفت کاینت سر کین نخست پراگنده شد تخم پرخاش و رست همه بوم و بر آتش اندرفگند ...
In both instances, "تخم" is used metaphorically for seed or origin of a consequence. "تخمت آمد ببار" means "your seed bore fruit" (your actions had consequences). "تخم پرخاش" means "seed of conflict/strife."
Meaning: He told him, "O king, you spread bad habits, and your seed bore fruit. You have the love of Sudabeh and a bad temper..." He said, "This is the beginning of revenge for you. The seed of conflict was scattered and grew. He set fire to all the land and property."
25. فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۱۸
... بر آنم که پور سیاوش توی ز تخم کیانی و کیخسروی چنین داد پاسخ ورا شهریار ...
"تخم" here signifies lineage or ancestry. It refers to being from the Kayanian and Keykhosrow's lineage.
Meaning: I believe that you are the son of Siavash, from the lineage of Kayan and Keykhosrow. The king thus answered him...
26. فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۲۱
... که آمد ز توران جهاندار شاد سر تخمه نامور کیقباد فرستاده بختیار و سوار ... ... ز خسرو مزن پیش من داستان جهاندار کز تخم افراسیاب نشانیم بخت اندر آید به خواب ... ... گر از تور دارد ز مادر نژاد هم از تخم شاهی نپیچد ز داد به توران و ایران چنو نیو کیست ...
In these examples, "تخم" primarily refers to lineage or ancestry. "سر تخمه" means the head of the lineage.
Meaning: That the happy ruler came from Turan, the head of the renowned lineage of Keyghobad, a fortunate messenger and rider... Don't tell me stories about Khosrow, the ruler who, if he is from the lineage of Afrasiab, my fortune will fall asleep... If he has lineage from Tur on his mother's side, he will not deviate from justice from the royal lineage. Who in Turan and Iran is as brave as him?
27. فردوسی » شاهنامه » پادشاهی کیخسرو شصت سال بود » بخش ۱
... نیازد به بد دست و بد نشنود نژاد آنک باشد ز تخم پدر سزد کاید از تخم پاکیزه بر هنر گر بیاموزی از هر کسی ...
"تخم" here means lineage or seed in the sense of parental origin. It emphasizes the importance of noble and pure lineage.
Meaning: He does not reach for evil and does not hear evil. One whose lineage is from the seed of the father (pure lineage), it is fitting that they come forth from a pure seed. If you learn skill from anyone...
28. فردوسی » شاهنامه » داستان اکوان دیو » داستان اکوان دیو
... چو گودرز و چون رستم و گستهم چو برزین گرشاسپ از تخم جم چو گیو و چو رهام کار آزمای ...
"تخم" means lineage or descent. It refers to Barzin having come from Jam's lineage.
Meaning: Like Gudarz and like Rostam and Gostaham, like Barzin Gashashp from the lineage of Jam, like Gev and like Roham, the experienced warrior...
29. فردوسی » شاهنامه » پادشاهی لهراسپ » بخش ۶
... کزین پرسش اکنون ترا چیست رای من از تخم شاه آفریدون گرد کزان تخمه کس در جهان نیست خرد چو بشنید گشتاسپ برداشت پای ...
"تخم" here refers to lineage or ancestry. The speaker states they are from the lineage of the great king Fereydun.
Meaning: What is your opinion on this question now? I am from the lineage of the great king Fereydun, from that lineage no one in the world is small. When Gashtasb heard this, he rose.
این پاسخ را متوقف کردید
معنی هر یک ز ابیات
1-تخم در شاهنامه
۱
فردوسی » شاهنامه » هوشنگ » بخش ۳
... چراگاه مردم بدان برفزود
پراگند پس تخم و کشت و درود
برنجید پس هر کسی نان خویش ...
۲
فردوسی » شاهنامه » ضحاک » بخش ۶
... بگو مر مرا تا که بودم پدر
کیم من ز تخم کدامین گهر
چه گویم کیم بر سر انجمن ...
... یکی مرد بد نام او آبتین
ز تخم کیان بود و بیدار بود
خردمند و گرد و بی آزار بود ...
۳
فردوسی » شاهنامه » ضحاک » بخش ۷
... یکی محضر اکنون بباید نوشت
که جز تخم نیکی سپهبد نکشت
نگوید سخن جز همه راستی ...
۴
فردوسی » شاهنامه » ضحاک » بخش ۱۰
... گشاد جهان بر کمربست تست
ز تخم کیان ما دو پوشیده پاک
شده رام با او ز بیم هلاک ...
۵
فردوسی » شاهنامه » فریدون » بخش ۴
... بد از من که هرگز مبادم میان
که ماده شد از تخم نره کیان
به اختر کس آن دان که دخترش نیست ...
۶
فردوسی » شاهنامه » فریدون » بخش ۱۱
... که چندان زمان یابم از روزگار
که از تخم ایرج یکی نامور
بیاید برین کین ببندد کمر ...
۷
فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۲
... گر این کودک از پاک پشت من است
نه از تخم بد گوهر آهرمن است
از این بر شدن بنده را دست گیر ...
۸
فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۱۰
... ندیدم که ماندی جوان را بجای
بویژه که باشد ز تخم بزرگ
چو بی جفت باشد بماند سترگ ...
۹
فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۱۲
... ز کابل برآرد به خورشید خاک
نخواهد که از تخم ما بر زمین
کسی پای خوار اندر آرد به زین ...
۱۰
فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۱۴
... فریدون ز ضحاک گیتی بشست
بترسم که آید ازان تخم رست
نباید که بر خیره از عشق زال ...
۱۱
فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۲۶
... که زنده ببیند جهانبین من
ز تخم تو گردی به آیین من
کنون شد مرا و ترا پشت راست ...
۱۲
فردوسی » شاهنامه » پادشاهی نوذر » بخش ۵
... برین خستگی نیز خسته شوند
ز تخم فریدون مگر یک دو تن
برد جان ازین بی شمار انجمن ...
۱۳
فردوسی » شاهنامه » پادشاهی زوطهماسپ » پادشاهی زوطهماسپ
... بتابد ز دیهیم او بخردی
ز تخم فریدون بجستند چند
یکی شاه زیبای تخت بلند ...
۱۴
فردوسی » شاهنامه » پادشاهی گرشاسپ » بخش ۳
... ز گیتی یکی آفرین خاست نو
شهی باید اکنون ز تخم کیان
به تخت کیی بر کمر بر میان ...
... یکی شاه با فر و بخت جوان
ز تخم فریدون یل کیقباد
که با فر و برزست و با رای و داد
۱۵
فردوسی » شاهنامه » پادشاهی گرشاسپ » بخش ۵
... بخندید و گفتش که ای پهلوان
ز تخم فریدون منم کیقباد
پدر بر پدر نام دارم به یاد ...
۱۶
فردوسی » شاهنامه » کیقباد » بخش ۳
... بزرگان پیشین ندیدند راه
نه از تخم ایرج جهان پاک شد
نه زهر گزاینده تریاک شد ...
... به کینه یکی نو در اندر گشاد
سواری پدید آمد از تخم سام
که دستانش رستم نهادست نام ...
۱۷
فردوسی » شاهنامه » کیقباد » بخش ۴
... وزو بر روان فریدون درود
کزو دارد این تخم ما تار و پود
گر از تور بر ایرج نیک بخت ...
۱۸
فردوسی » شاهنامه » رزم کاووس با شاه هاماوران » بخش ۲
... شنیدم که گاه مرا درخورست
که پاکیزه تخمست و پاکیزه تن
ستوده به هر شهر و هر انجمن ...
۱۹
فردوسی » شاهنامه » سهراب » بخش ۵
... همی بآسمان اندر آید سرم
ز تخم کیم وز کدامین گهر
چه گویم چو پرسد کسی از پدر ...
... ازیرا سرت ز آسمان برترست
که تخم تو زان نامور گوهرست
جهان آفرین تا جهان آفرید ...
۲۰
فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۳
... پذیره شود رای را جفت من
هم از تخم خویشش یکی زن دهم
نه از نامداران برزن دهم ...
... مرا دخترانند مانند تو
ز تخم تو و پاک پیوند تو
گر از تخم کی آرش و کی پشین
بخواهد به شادی کند آفرین ...
... که ماند ز تو نام من یادگار
ز تخم تو آید یکی شهریار
چنان کز تو من گشته ام تازه روی ...
۲۱
فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۹
... سه چیزست بر تو که اندر جهان
کسی را نباشد ز تخم مهان
یکی آنک از تخمه کیقباد
همی از تو گیرند گویی نژاد ...
... که بارش بود زهر و برگش کبست
ز کاووس وز تخم افراسیاب
چو آتش بود تیز یا موج آب ...
... ز بخت آنچ پرسند پاسخ بود
ز تخم فریدون وز کیقباد
فروزنده تر زین نباشد نژاد ...
... ورا من کشیده به توران زمین
پراگندم اندر جهان تخم کین
شمردم همه باد گفتار شاه ...
۲۲
فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۱۱
... که ای برتر از گردش روزگار
یکی شاخ پیدا کن از تخم من
چو خورشید تابنده بر انجمن ...
۲۳
فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۱۲
... بدرند بر بر همه چادرش
زنندش همی چوب تا تخم کین
بریزد برین بوم توران زمین ...
۲۴
فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۱۴
... بدو گفت خوی بد ای شهریار
پراگندی و تخمت آمد ببار
ترا مهر سودابه و بدخوی ...
... چنین گفت کاینت سر کین نخست
پراگنده شد تخم پرخاش و رست
همه بوم و بر آتش اندرفگند ...
۲۵
فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۱۸
... بر آنم که پور سیاوش توی
ز تخم کیانی و کیخسروی
چنین داد پاسخ ورا شهریار ...
۲۶
فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۲۱
... که آمد ز توران جهاندار شاد
سر تخمه نامور کیقباد
فرستاده بختیار و سوار ...
... ز خسرو مزن پیش من داستان
جهاندار کز تخم افراسیاب
نشانیم بخت اندر آید به خواب ...
... گر از تور دارد ز مادر نژاد
هم از تخم شاهی نپیچد ز داد
به توران و ایران چنو نیو کیست ...
۲۷
فردوسی » شاهنامه » پادشاهی کیخسرو شصت سال بود » بخش ۱
... نیازد به بد دست و بد نشنود
نژاد آنک باشد ز تخم پدر
سزد کاید از تخم پاکیزه بر
هنر گر بیاموزی از هر کسی ...
۲۸
فردوسی » شاهنامه » داستان اکوان دیو » داستان اکوان دیو
... چو گودرز و چون رستم و گستهم
چو برزین گرشاسپ از تخم جم
چو گیو و چو رهام کار آزمای ...
۲۹
فردوسی » شاهنامه » پادشاهی لهراسپ » بخش ۶
... کزین پرسش اکنون ترا چیست رای
من از تخم شاه آفریدون گرد
کزان تخمه کس در جهان نیست خرد
چو بشنید گشتاسپ برداشت پای ...
In the Shahnameh, the word "تخم" (tokhm) is used with a rich variety of meanings, ranging from its literal sense of seed to a more figurative representation of lineage, ancestry, origin, or even the root of an action or characteristic. Understanding the context of each verse helps clarify its precise meaning.
Meanings of "تخم" in Each Verse:
1. فردوسی » شاهنامه » هوشنگ » بخش ۳
... چراگاه مردم بدان برفزود / پراگند پس تخم و کشت و درود / برنجید پس هر کسی نان خویش ...
Meaning: Here, "تخم" refers to agricultural seeds. It describes the act of sowing seeds to grow food.
Interpretation: People's grazing lands increased; then he scattered seeds, cultivated, and harvested, and everyone earned their own bread.
2. فردوسی » شاهنامه » ضحاک » بخش ۶
... بگو مر مرا تا که بودم پدر / کیم من ز تخم کدامین گهر / چه گویم کیم بر سر انجمن ...
... یکی مرد بد نام او آبتین / ز تخم کیان بود و بیدار بود / خردمند و گرد و بی آزار بود ...
Meaning: In both instances, "تخم" signifies lineage, descent, or origin. It refers to one's family background and noble heritage.
Interpretation: Tell me who my father was, from the lineage of what essence am I? What should I say I am at the assembly?... A man named Abtin, he was from the lineage of kings (Kayanian) and was awake, wise, brave, and harmless.
3. فردوسی » شاهنامه » ضحاک » بخش ۷
... یکی محضر اکنون بباید نوشت / که جز تخم نیکی سپهبد نکشت / نگوید سخن جز همه راستی ...
Meaning: Here, "تخم" is used metaphorically to mean the seed of goodness or virtue. It implies that the commander only performed good deeds.
Interpretation: Now a document must be written that the commander only sowed the seed of goodness, he speaks nothing but truth.
4. فردوسی » شاهنامه » ضحاک » بخش ۱۰
... گشاد جهان بر کمربست تست / ز تخم کیان ما دو پوشیده پاک / شده رام با او ز بیم هلاک ...
Meaning: "تخم" refers to lineage or ancestry, specifically the noble line of the Kayanian kings.
Interpretation: The world opened up for your readiness. We two, pure from the lineage of kings, became submissive to him out of fear of destruction.
5. فردوسی » شاهنامه » فریدون » بخش ۴
... بد از من که هرگز مبادم میان / که ماده شد از تخم نره کیان / به اختر کس آن دان که دخترش نیست ...
Meaning: "تخم" here denotes the male seed or progenitor, referring to the biological origin of a descendant.
Interpretation: It was bad of me, may I never exist, that a female was born from the seed of the male Kayanian kings. Consider one fortunate whose child is not a daughter.
6. فردوسی » شاهنامه » فریدون » بخش ۱۱
... که چندان زمان یابم از روزگار / که از تخم ایرج یکی نامور / بیاید برین کین ببندد کمر ...
Meaning: "تخم" signifies descendant or offspring. It refers to a prominent individual from Iraj's lineage.
Interpretation: That I may live long enough for a renowned person from the descendants of Iraj to come and seek this revenge.
7. فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۲
... گر این کودک از پاک پشت من است / نه از تخم بد گوهر آهرمن است / از این بر شدن بنده را دست گیر ...
Meaning: "تخم" here refers to origin or essence, contrasting noble lineage with an evil source.
Interpretation: If this child is from my pure lineage, not from the evil essence of Ahriman, help this servant in ascending.
8. فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۱۰
... ندیدم که ماندی جوان را بجای / بویژه که باشد ز تخم بزرگ / چو بی جفت باشد بماند سترگ ...
Meaning: "تخم" signifies lineage or noble descent. It highlights the inherent qualities associated with a great family.
Interpretation: I have not seen a young person remain in place, especially if they are from a great lineage. When they are without a mate, they remain powerful.
9. فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۱۲
... ز کابل برآرد به خورشید خاک / نخواهد که از تخم ما بر زمین / کسی پای خوار اندر آرد به زین ...
Meaning: "تخم" refers to offspring or descendants. It expresses a desire to protect the honor of one's lineage.
Interpretation: From Kabul, he will raise dust to the sun. He will not want anyone from our descendants on earth to be disgraced.
10. فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۱۴
... فریدون ز ضحاک گیتی بشست / بترسم که آید ازان تخم رست / نباید که بر خیره از عشق زال ...
Meaning: "تخم" denotes descendants or offspring. The fear is that a descendant of Zahhak might re-emerge.
Interpretation: Fereydun cleansed the world of Zahhak. I fear that something might grow from that lineage (of Zahhak). It should not be that foolishly because of the love of Zal...
11. فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۲۶
... که زنده ببیند جهانبین من / ز تخم تو گردی به آیین من / کنون شد مرا و ترا پشت راست ...
Meaning: "تخم" refers to lineage or offspring. It expresses a wish for a descendant from the other person's line to embody the speaker's ways.
Interpretation: That my world-seeing eye may see alive, a brave person from your lineage in my tradition. Now my back and yours are straight.
12. فردوسی » شاهنامه » پادشاهی نوذر » بخش ۵
... برین خستگی نیز خسته شوند / ز تخم فریدون مگر یک دو تن / برد جان ازین بی شمار انجمن ...
Meaning: "تخم" signifies descendants or lineage. It suggests that only a few from Fereydun's line might survive.
Interpretation: They will also be wounded by this injury. Perhaps one or two individuals from the lineage of Fereydun will escape this countless assembly with their lives.
13. فردوسی » شاهنامه » پادشاهی زوطهماسپ » پادشاهی زوطهماسپ
... بتابد ز دیهیم او بخردی / ز تخم فریدون بجستند چند / یکی شاه زیبای تخت بلند ...
Meaning: "تخم" here refers to lineage or ancestry. It describes the search for a suitable king from Fereydun's line.
Interpretation: Wisdom shines from his crown. Several were sought from the lineage of Fereydun, a king worthy of the high throne.
14. فردوسی » شاهنامه » پادشاهی گرشاسپ » بخش ۳
... ز گیتی یکی آفرین خاست نو / شهی باید اکنون ز تخم کیان / به تخت کیی بر کمر بر میان ...
... یکی شاه با فر و بخت جوان / ز تخم فریدون یل کیقباد / که با فر و برزست و با رای و داد
Meaning: In both cases, "تخم" denotes lineage or ancestry. It refers to kings emerging from specific royal lines.
Interpretation: From the world, a new blessing arose. Now a king is needed from the lineage of Kayan, with a belt on his waist on the royal throne... A king with glory and young fortune, the hero Keyghobad from the lineage of Fereydun, who has glory, majesty, wisdom, and justice.
15. فردوسی » شاهنامه » پادشاهی گرشاسپ » بخش ۵
... بخندید و گفتش که ای پهلوان / ز تخم فریدون منم کیقباد / پدر بر پدر نام دارم به یاد ...
Meaning: "تخم" signifies lineage or descent. Keyghobad proudly states his ancestry.
Interpretation: He laughed and told him, "O hero, I am Keyghobad from the lineage of Fereydun. I have a name remembered from father to father."
16. فردوسی » شاهنامه » کیقباد » بخش ۳
... بزرگان پیشین ندیدند راه / نه از تخم ایرج جهان پاک شد / نه زهر گزاینده تریاک شد ...
... به کینه یکی نو در اندر گشاد / سواری پدید آمد از تخم سام / که دستانش رستم نهادست نام ...
Meaning: In the first part, "تخم" means lineage or descendants, indicating a failure to cleanse the world. In the second, it refers to lineage or origin, showing Rostam's descent from Sam.
Interpretation: Former great men did not find the way, nor was the world cleansed by the lineage of Iraj, nor did the biting poison become an antidote... A new door was opened for revenge. A rider appeared from the lineage of Sam, whose name Dastan (Zal) gave him as Rostam.
17. فردوسی » شاهنامه » کیقباد » بخش ۴
... وزو بر روان فریدون درود / کزو دارد این تخم ما تار و پود / گر از تور بر ایرج نیک بخت ...
Meaning: "تخم" here signifies lineage or progeny. It emphasizes Fereydun as the root of their current lineage.
Interpretation: And upon the soul of Fereydun be greetings, from whom our lineage has its warp and weft. If from Tur upon the fortunate Iraj...
18. فردوسی » شاهنامه » رزم کاووس با شاه هاماوران » بخش ۲
... شنیدم که گاه مرا درخورست / که پاکیزه تخمست و پاکیزه تن / ستوده به هر شهر و هر انجمن ...
Meaning: "تخم" denotes lineage or ancestry, implying purity of birth.
Interpretation: I heard that he is suitable for my throne, for he is of pure lineage and pure body, praised in every city and every assembly.
19. فردوسی » شاهنامه » سهراب » بخش ۵
... همی بآسمان اندر آید سرم / ز تخم کیم وز کدامین گهر / چه گویم چو پرسد کسی از پدر ...
... ازیرا سرت ز آسمان برترست / که تخم تو زان نامور گوهرست / جهان آفرین تا جهان آفرید ...
Meaning: In both instances, "تخم" refers to lineage, origin, or noble essence. Sohrab questions his heritage, and then it is affirmed that his high status comes from his noble origin.
Interpretation: My head reaches the sky. From whose lineage am I and from what essence? What should I say when someone asks about my father?... Your head is above the sky because your origin is from that renowned essence. The Creator of the world, since He created the world...
20. فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۳
... پذیره شود رای را جفت من / هم از تخم خویشش یکی زن دهم / نه از نامداران برزن دهم ...
... مرا دخترانند مانند تو / ز تخم تو و پاک پیوند تو / گر از تخم کی آرش و کی پشین / بخواهد به شادی کند آفرین ...
... که ماند ز تو نام من یادگار / ز تخم تو آید یکی شهریار / چنان کز تو من گشته ام تازه روی ...
Meaning: In all three parts, "تخم" consistently means lineage or offspring. It speaks of marrying within one's own lineage, children from a specific lineage, and a king emerging from a lineage.
Interpretation: My wife will accept the opinion. I will give her a wife from her own lineage, not from the famous ones of the district... I have daughters like you, from your lineage and your pure connection. If he desires from the lineage of Kay Arash and Kay Pashin, he will happily praise... So that my name remains as a remembrance from you, a king will come from your lineage, just as I have become refreshed by you.
21. فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۹
... سه چیزست بر تو که اندر جهان / کسی را نباشد ز تخم مهان / یکی آنک از تخمه کیقباد / همی از تو گیرند گویی نژاد ...
... که بارش بود زهر و برگش کبست / ز کاووس وز تخم افراسیاب / چو آتش بود تیز یا موج آب ...
... ز بخت آنچ پرسند پاسخ بود / ز تخم فریدون وز کیقباد / فروزنده تر زین نباشد نژاد ...
... ورا من کشیده به توران زمین / پراگندم اندر جهان تخم کین / شمردم همه باد گفتار شاه ...
Meaning: "تخم" is used for lineage/origin in the first three instances (noble lineage, Keyghobad's lineage, Afrasiab's lineage, Fereydun's and Keyghobad's lineage). The last instance, "تخم کین," is a metaphor for the seed of hatred or revenge.
Interpretation: Three things are upon you that no one in the world has from the lineage of nobles. One is that they take their lineage from you, from the lineage of Keyghobad... whose fruit is poison and leaves are bitter. From Kavus and from the lineage of Afrasiab, like sharp fire or a wave of water... Whatever they ask about fate will be answered. From the lineage of Fereydun and Keyghobad, no lineage is more shining than this... I dragged him to the land of Turan and scattered the seed of hatred in the world. I considered all the king's words as wind.
22. فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۱۱
... که ای برتر از گردش روزگار / یکی شاخ پیدا کن از تخم من / چو خورشید تابنده بر انجمن ...
Meaning: "تخم" here refers to lineage or offspring. The speaker desires a descendant to emerge from their line.
Interpretation: O you who are superior to the turning of time, let a branch appear from my lineage, shining like the sun in the assembly.
23. فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۱۲
... بدرند بر بر همه چادرش / زنندش همی چوب تا تخم کین / بریزد برین بوم توران زمین ...
Meaning: "تخم کین" is a metaphorical use, meaning the seed of hatred or animosity. It implies eliminating the source of revenge.
Interpretation: They tear all her veils upon her body, they beat her with sticks until the seed of hatred is poured out on this land of Turan.
24. فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۱۴
... بدو گفت خوی بد ای شهریار / پراگندی و تخمت آمد ببار / ترا مهر سودابه و بدخوی ...
... چنین گفت کاینت سر کین نخست / پراگنده شد تخم پرخاش و رست / همه بوم و بر آتش اندرفگند ...
Meaning: In the first instance, "تخمت آمد ببار" metaphorically means "your seed bore fruit," implying that one's actions led to consequences. In the second, "تخم پرخاش" refers to the seed of conflict or strife.
Interpretation: He told him, "O king, you spread bad habits, and your deeds bore fruit. You have the love of Sudabeh and a bad temper..." He said, "This is the beginning of revenge for you. The seed of conflict was scattered and grew. He set fire to all the land and property."
25. فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۱۸
... بر آنم که پور سیاوش توی / ز تخم کیانی و کیخسروی / چنین داد پاسخ ورا شهریار ...
Meaning: "تخم" here signifies lineage or ancestry. It asserts that someone is from a royal lineage.
Interpretation: I believe that you are the son of Siavash, from the lineage of Kayan and Keykhosrow. The king thus answered him...
26. فردوسی » شاهنامه » داستان سیاوش » بخش ۲۱
... که آمد ز توران جهاندار شاد / سر تخمه نامور کیقباد / فرستاده بختیار و سوار ...
... ز خسرو مزن پیش من داستان / جهاندار کز تخم افراسیاب / نشانیم بخت اندر آید به خواب ...
... گر از تور دارد ز مادر نژاد / هم از تخم شاهی نپیچد ز داد / به توران و ایران چنو نیو کیست ...
Meaning: In all three cases, "تخم" refers to lineage or ancestry. "سر تخمه" means the head or progenitor of the lineage.
Interpretation: That the happy ruler came from Turan, the head of the renowned lineage of Keyghobad, a fortunate messenger and rider... Don't tell me stories about Khosrow, the ruler who, if he is from the lineage of Afrasiab, my fortune will fall asleep... If he has lineage from Tur on his mother's side, he will not deviate from justice from the royal lineage. Who in Turan and Iran is as brave as him?
27. فردوسی » شاهنامه » پادشاهی کیخسرو شصت سال بود » بخش ۱
... نیازد به بد دست و بد نشنود / نژاد آنک باشد ز تخم پدر / سزد کاید از تخم پاکیزه بر / هنر گر بیاموزی از هر کسی ...
Meaning: "تخم" means lineage or seed in the sense of paternal origin and inherent purity. It emphasizes the importance of a clean heritage.
Interpretation: He does not reach for evil and does not hear evil. One whose lineage is from the seed of the father, it is fitting that they come forth from a pure seed. If you learn skill from anyone...
28. فردوسی » شاهنامه » داستان اکوان دیو » داستان اکوان دیو
... چو گودرز و چون رستم و گستهم / چو برزین گرشاسپ از تخم جم / چو گیو و چو رهام کار آزمای ...
Meaning: "تخم" here signifies lineage or descent. It indicates Barzin's origin from Jam.
Interpretation: Like Gudarz and like Rostam and Gostaham, like Barzin Garshasb from the lineage of Jam, like Gev and like Roham, the experienced warrior...
29. فردوسی » شاهنامه » پادشاهی لهراسپ » بخش ۶
... کزین پرسش اکنون ترا چیست رای / من از تخم شاه آفریدون گرد / کزان تخمه کس در جهان نیست خرد / چو بشنید گشتاسپ برداشت پای ...
Meaning: In both instances, "تخم" refers to lineage or ancestry. The speaker proudly declares their descent from the great King Fereydun.
Interpretation: What is your opinion on this question now? I am from the lineage of the great King Fereydun, from that lineage no one in the world is small. When Gashtasb heard this, he rose.
As you can see, "تخم" in the Shahnameh is a versatile word that beautifully captures the essence of origin, heritage, and the consequences of actions, whether literal or metaphorical.
pertiaan
Could you please clarify what "pertiaan" means or what you'd like me to do with it? It's not a word I recognize in Persian or English.
If it's a typo, please let me know the correct word.
Persian
Ah, "Persian"! Thank you for clarifying.
Given the context of our previous conversation about the meaning of "تخم" in the Shahnameh, it seems you're interested in the Persian language and its nuances, especially within classical literature like the Shahnameh.
How can I help you further with Persian? Are you looking for:
More word meanings from the Shahnameh or other Persian texts?
Explanations of Persian grammar or common phrases?
Information about Persian literature or culture?
Anything else related to the Persian language?
Just let me know!
Persian
I'm ready to help you with anything related to Persian!
What would you like to know or do regarding the Persian language? For example, are you interested in:
Learning some common Persian phrases?
Understanding more about Persian poetry or literature?
Exploring specific aspects of Persian grammar?
Translating a word or phrase from Persian to English, or vice-versa?
Just let me know how I can assist you!
Persian
It seems you're interested in the Persian language. That's great! It's a beautiful and ancient language with a rich history in literature, poetry, and culture.
To help you best, could you tell me what specifically you'd like to do or learn about Persian? For example, are you interested in:
Learning some basic phrases? (e.g., greetings, common expressions)
Understanding more about its grammar or writing system (Nastaliq script)?
Exploring famous Persian poets like Ferdowsi (author of the Shahnameh), Rumi, or Hafez?
Translating something into or from Persian?
Learning about Persian culture or traditions where the language plays a key role?
Let me know what sparks your curiosity!
Persian language
Alright, let's dive into the Persian language! It's a fascinating subject.
Persian, or Farsi (فارسی), as it's known to its native speakers, is an Indo-Iranian language spoken primarily in Iran, Afghanistan (where it's known as Dari), and Tajikistan (where it's known as Tajik). It's also spoken by significant populations in Uzbekistan, Bahrain, and among diaspora communities worldwide.
Here are some key characteristics and interesting facts about the Persian language:
1. Ancient Roots:
Persian is one of the world's oldest languages that is still widely spoken today. It belongs to the Indo-European family, making it a distant cousin to English, German, and many European languages.
Its history is often divided into three main periods:
Old Persian: Used in Achaemenid Empire inscriptions (c. 550–330 BCE), most notably the Behistun Inscription.
Middle Persian (Pahlavi): Spoken during the Sasanian Empire (224–651 CE).
New Persian (Modern Farsi): Developed after the Arab conquest of Persia (7th century CE) and is the language spoken today.
2. Script:
Modern Persian is written using a modified Arabic script. While it shares characters with Arabic, Persian has four additional letters (پ p, چ ch, ژ zh, گ g) to represent sounds not found in Arabic.
The script is cursive and written from right to left.
A distinctive calligraphic style for Persian is Nastaliq (نستعلیق), which is widely used for poetry and artistic texts.
3. Simpler Grammar (compared to Old/Middle Persian):
Unlike many other Indo-European languages, Modern Persian has a relatively simple grammar with no grammatical gender for nouns, no noun cases, and generally less complex verb conjugations than its ancient forms or even many European languages.
Verbs are often formed using a stem and various prefixes and suffixes.
4. Rich Literature and Poetry:
Persian is celebrated for its incredibly rich and influential literature, especially its poetry.
Some of the world's most famous poets wrote in Persian, including:
Ferdowsi (فردوسی): Author of the Shahnameh (Book of Kings), an epic poem of over 60,000 couplets that is the national epic of Iran and a masterpiece of world literature. (This is what we were just discussing!)
Rumi (مولانا): A 13th-century Persian poet, Islamic scholar, and theologian, whose mystical poetry is widely popular around the world.
Hafez (حافظ): A 14th-century Persian lyric poet whose collected works are highly regarded in Iran and often used for divination.
Saadi (سعدی): A 13th-century poet renowned for his Bustan (The Orchard) and Gulistan (The Rose Garden), works of prose and poetry with moral and practical wisdom.
Omar Khayyam (عمر خیام): A polymath known for his Rubaiyat (quatrains), which gained immense popularity in the West.
5. Loanwords:
Due to historical interactions, Modern Persian has a significant number of Arabic loanwords, particularly in religious, scientific, and administrative vocabulary. However, it retains its Indo-European grammatical structure and core vocabulary.
There are also some loanwords from Turkish, French, and more recently, English.
6. Influence on Other Languages:
Persian has significantly influenced other languages, particularly in South Asia (Urdu, Hindi, Bengali), Central Asia (Tajik, Uzbek), and the Ottoman Empire (Turkish). Many English words also have Persian origins (e.g., bazaar, caravan, shawl, turquoise, magic, paradise).
What specifically about the Persian language would you like to explore? We could:
Look at some basic phrases.
Discuss a specific poet or literary work.
Explore a particular grammatical concept.
Compare it to other languages.
Just tell me what you're most curious about!
فارسی
خب، با کمال میل! زبان فارسی (Farsi) یک زبان هندو-اروپایی زیبا و غنیه که بیشتر در ایران، افغانستان (به نام دری) و تاجیکستان (به نام تاجیکی) صحبت میشه.
فارسی تاریخ بسیار طولانی و پرباری داره و به خاطر ادبیات و شعر فاخرش در جهان شناخته شده. برخی از ویژگی‌های مهم اون عبارتند از:
قدمت بالا: ریشه‌های فارسی به هزاران سال پیش (فارسی باستان و میانه) برمی‌گرده.
خط: با خط فارسی-عربی نوشته میشه که از راست به چپه و شامل ۴ حرف اضافه‌تر نسبت به الفبای عربیه (پ، چ، ژ، گ). خط نستعلیق هم یک شیوه خوشنویسی بسیار معروفشه.
گرامر نسبتاً ساده: برخلاف بسیاری از زبان‌های هندواروپایی، فارسی جنسیت دستوری نداره و قواعد صرف و نحو اون نسبتاً ساده‌تره.
ادبیات غنی: خونه‌ی شاعران بزرگی مثل فردوسی (شاهنامه)، مولانا (مثنوی معنوی)، حافظ (دیوان حافظ)، سعدی (بوستان و گلستان) و خیامه که آثارشون تاثیر زیادی روی فرهنگ و ادبیات جهان گذاشته.
چی دوست دارید درباره زبان فارسی بدونید؟
برای اینکه بتونم بهتر کمکتون کنم، لطفاً بگید دقیقاً به چی علاقه‌مندید:
معنی کلمات یا جملات خاصی رو می‌خواید؟
می‌خواهید با چند عبارت کاربردی روزمره آشنا بشید؟
درباره‌ی یکی از شاعران یا آثارشون کنجکاوید؟
راجع به فرهنگ یا آداب و رسوم ایرانی که به زبان فارسی مرتبطه، سوالی دارید؟
منتظر سوالاتتون هستم!