نیک دل در شاهنامه
فردوسی » شاهنامه » آغاز کتاب » بخش ۱۱ - در داستان ابو منصور
... به کیوان رسیدم ز خاک نژند
از آن نیک دل نامدار ارجمند
به چشمش همان خاک و هم سیم و زر ...
فردوسی » شاهنامه » آغاز کتاب » بخش ۱۲ - ستایش سلطان محمود
... هر آن کس که دارد ز پروردگان
از آزاد و از نیک دل بردگان
شهنشاه را سر به سر دوست وار ...
فردوسی » شاهنامه » جمشید » بخش ۲
... جوان نیک دل گشت فرمانش کرد
چنان چون بفرمود سوگند خورد ...
... به چاه اندر افتاد و بشکست پست
شد آن نیک دل مرد یزدان پرست……
فردوسی » شاهنامه » منوچهر » بخش ۱۲
... بدو گفت نزدیک رودابه رو
بگویش که ای نیک دل ماه نو
سخن چون ز تنگی به سختی رسید ...
فردوسی » شاهنامه » داستان رستم و اسفندیار » بخش ۱۵
چنین گفت با رستم اسفندیار
که ای نیک دل مهتر نامدار
من ایدون شنیدستم از بخردان ...
فردوسی » شاهنامه » داستان رستم و اسفندیار » بخش ۲۱
... تو تا بر نشستی بزین نبرد
نبودی مگر نیک دل رادمرد
همیشه دل از رنج پرداخته ...
فردوسی » شاهنامه » داستان رستم و اسفندیار » بخش ۲۶
... ازو تار وز خویشتن پود کرد
ازان جایگه نیک دل برپرید
چو اندر هوا رستم او را بدید ...
فردوسی » شاهنامه » داستان رستم و شغاد » بخش ۳
... یکی تازیانه برآورد نرم
بزد نیک دل رخش را کرد گرم
چو او تنگ شد در میان دو چاه ...
فردوسی » شاهنامه » پادشاهی شاپور ذوالاکتاف » بخش ۷
... بیامد دمان مرد پالیزبان
که هم نیک دل بود و هم میزبان
دو تن دیده با نیزه و درع و خود ...
فردوسی » شاهنامه » پادشاهی بهرام گور » بخش ۳۵
... که او را نشیمن بدانست و جای
همی رفت با نیک دل رهنمون
بدان بیشه کرگ ریزنده خون ...
فردوسی » شاهنامه » پادشاهی کسری نوشین روان چهل و هشت سال بود » بخش ۷ - داستان طلخند و گو
... همه شهرزایشان بدونیم گشت
دل نیک مردان پرازبیم گشت
زگفت بدآموز جوشان شدند ...
... چنین گفت زان پس به طلخند گو
که ای نیک دل نامور یار نو
فردوسی » شاهنامه » پادشاهی کسری نوشین روان چهل و هشت سال بود » بخش ۱۱ - سخن پرسیدن موبد ازکسری
... نباشد کس از رنج او در هراس
پرامید دارد دل نیک مرد
دل بدکنش را پر از بیم و درد ...
... وزو ایمنی چون بود سودمند
وگر نیک دل باشی و راه جوی
بود نزد هر کس تو را آبروی ...
فردوسی » شاهنامه » پادشاهی خسرو پرویز » بخش ۲۹
... هنرها بشست از دل آهو گرفت
چنان نامور نیک دل را بکشت
برو شد دل نامداران درشت ...
فردوسی » شاهنامه » داستان بیژن و منیژه » بخش ۲
... بدادند مر بیژن گیو را
مر آن نیک دل نامور نیو را
منیژه چو بیژن دژم روی ماند ...
فردوسی » شاهنامه » داستان دوازده رخ » بخش ۳۵
... همی بود زاری کنان پیش اوی
همی گفت کای نیک دل یار من
تو رفتی و این بود پیکار من ...
فردوسی » شاهنامه » داستان دوازده رخ » بخش ۳۸
... که بردند گستهم را پیش اوی
چنان نیک دل شد از او شهریار
که از گریه مژگانش آمد به بار ...
فردوسی » شاهنامه فردوسی » جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب » بخش ۱۵
... همی خواندند آفرینی به درد
که ای نیک دل خسرو رادمرد.. ...
فردوسی » شاهنامه فردوسی » جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب » بخش ۱۸
... بدان کار گنجی بپرداختند
فرستاده ای نیک دل را بخواند
سخنهای شایسته چندی براند
یکی مرد بد نیک دل نیک خواه
فرستاد فغفور نزدیک شاه ...
=====================
کلید واژه ها و برگزیده ها
- نیک دل
- نیک دل نامدار
- نیک دل بردگان
- نیک دل نامدار ارجمند
- نیک دل نیک خواه
- فرستاده ای نیک دل
- نیک دل گشت
- ای نیک دل
- نیک دل باشی و راه جوی
- ای نیک دل خسرو رادمرد
- که ای نیک دل مهتر نامدار
- به کیوان رسیدم ز خاک نژند……از آن نیک دل نامدار ارجمند
- هر آن کس که دارد ز پروردگان………از آزاد و از نیک دل بردگان
- همی خواندند آفرینی به درد……..که ای نیک دل خسرو رادمرد
- بیامد دمان مرد پالیزبان…………که هم نیک دل بود و هم میزبان
- بدادند مر بیژن گیو را……..مر آن نیک دل نامور نیو را
- فرستاده ای نیک دل را بخواند…….سخنهای شایسته چندی براند
- یکی مرد بد نیک دل نیک خواه…..فرستاد فغفور نزدیک شاه
- جوان نیک دل گشت فرمانش کرد……چنان چون بفرمود سوگند خورد
- چنان نیک دل شد از او شهریار………که از گریه مژگانش آمد به بار
- همی رفت با نیک دل رهنمون…..بدان بیشه کرگ ریزنده خون
- وگر نیک دل باشی و راه جوی……..بود نزد هر کس تو را آبروی
- همی گفت کای نیک دل یار من……تو رفتی و این بود پیکار من
با بررسی ابیات منتخب، می‌توان نکات زیر را در مورد مفهوم "نیک دل" در شاهنامه برداشت کرد:
- فضیلت اخلاقی: "نیک دل" در شاهنامه به عنوان یک فضیلت اخلاقی والا و ارزشمند مطرح می‌شود. نیک دلی به معنای داشتن قلبی پاک، مهربان، صادق، درستکار، جوانمرد، دلسوز و همراه با شفقت است.
- ویژگی افراد مورد ستایش: این صفت اغلب برای توصیف و ستایش شخصیت‌های مثبت و قهرمانان داستان به کار می‌رود. به عنوان مثال، از بیژن، رستم، خسرو، و دیگران با عنوان "نیک دل" یاد می‌شود.
- ارتباط با سایر صفات نیک: "نیک دل" اغلب با سایر صفات نیکو مانند "رادمردی"، "نامداری"، "جوانمردی"، "راه جویی" و "نیک خواهی" همراه است. این نشان می‌دهد که نیک دلی یک ویژگی منفرد نیست، بلکه بخشی از یک مجموعه فضایل اخلاقی است.
- تأثیر بر رفتار و کردار: نیک دلی بر رفتار و کردار افراد تأثیر می‌گذارد. افراد نیک دل، درستکارانه عمل می‌کنند، به دیگران کمک می‌کنند، از ظلم و ستم بیزارند و در برابر بدی‌ها ایستادگی می‌کنند.
- مورد اعتماد بودن: افراد نیک دل مورد اعتماد و احترام دیگران هستند. به عنوان مثال، در داستان دوازده رخ، شهریار چنان از نیک دلی گستهم متأثر می‌شود که از گریه مژگانش به بار می‌آید.
- متضاد با صفات منفی: نیک دلی در تضاد با صفات منفی مانند "بدکنش"، "بدآموز"، "سخت دل" و "بی رحم" قرار دارد.
- تنوع کاربرد: "نیک دل" هم برای توصیف حاکمان و پهلوانان به کار می‌رود و هم برای افراد عادی مانند "مرد پالیزبان". این نشان می‌دهد که نیک دلی یک فضیلت عام است و مختص طبقه خاصی نیست.
- الگوهای تکراری: الگوهای تکراری مانند "نیک دل نامدار"، "نیک دل رادمرد" و "ای نیک دل" نشان‌دهنده اهمیت و تکرار این مفهوم در شاهنامه است.
در مجموع، "نیک دل" در شاهنامه یک مفهوم کلیدی است که به بهترین و والاترین ویژگی‌های انسانی اشاره دارد. فردوسی با تأکید بر این صفت، خوانندگان را به داشتن قلبی پاک و مهربان و انجام اعمال نیک تشویق می‌کند.