جمعه سی و یکم مرداد ۱۳۹۹ - 15:8 - علی رضا نقش نیلچی -
سوره ص آيه 27 صفحه 455 جزء 23
وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا بَاطِلًا ۚ ذَٰلِكَ ظَنُّ الَّذِينَ كَفَرُوا ۚ فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مِنَ النَّارِ
ما آسمان و زمین و آنچه را میان آن دوتاست بیهوده نیافریده ایم، این [بیهوده آفریده شدن] پندار [واهی] کافران است، پس وای بر کافران از آتش [دوزخ]!
سوره غافر آيه 5 صفحه 467 جزء 24
كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَالْأَحْزَابُ مِنْ بَعْدِهِمْ ۖ وَهَمَّتْ كُلُّ أُمَّةٍ بِرَسُولِهِمْ لِيَأْخُذُوهُ ۖ وَجَادَلُوا بِالْبَاطِلِ لِيُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ فَأَخَذْتُهُمْ ۖ فَكَيْفَ كَانَ عِقَابِ
پیش از اینان، قوم نوح و [دیگر] گروه هایی [که] بعد از آنان [بودند پیامبرانشان را] انکار کردند، و هر امتی به قصد دستگیرکردن [و کشتنِ] پیامبرشان به حرکت آمدند، و با [توسل به حربۀ] باطل گویی [و فرهنگِ ابلیسی] برای نابودکردن حق به گفت وگوی نادرست و بی دلیل برخاستند، [همۀ] آنان را [به عقوبتی سخت و کیفری بیچاره کننده] گرفتار کردم، پس [بنگر که] عذاب من چگونه بود؟!
سوره فصلت آيه 42 صفحه 481 جزء 24
لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ ۖ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ
که هیچ باطلی از هیچ سو [و به هیچ صورت برای تحریف آیاتش] به سویش نخواهد آمد، از سوی [خداوند] حکیمِ ستوده خصال نازل شده است، [و تا اَبد در پناه حفظ اوست]
سوره شوري آيه 24 صفحه 486 جزء 25
أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّهِ كَذِبًا ۖ فَإِنْ يَشَإِ اللَّهُ يَخْتِمْ عَلَىٰ قَلْبِكَ ۗ وَيَمْحُ اللَّهُ الْبَاطِلَ وَيُحِقُّ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ ۚ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ
[نه این که ایمان نمی آورند] بلکه می گویند: [این قرآن وحی نیست، کتابی است که] بر خدا دروغ بسته. چنانچه خداوند بخواهد [در صورت کمترین دروغ بستن به خدا] قلبت را مهر [زده و از دریافت وحی محروم] می کند، [تو اهل دروغ بستن نیستی، این تهمتی است که کوردلان به تو می زنند،] خداوند باطل را محو می کند، و حق را با آیاتش استوار می سازد، بی تردید او به اَسرار و نیات باطن ها آگاه است
سوره محمد آيه 3 صفحه 507 جزء 26
ذَٰلِكَ بِأَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا اتَّبَعُوا الْبَاطِلَ وَأَنَّ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّبَعُوا الْحَقَّ مِنْ رَبِّهِمْ ۚ كَذَٰلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ لِلنَّاسِ أَمْثَالَهُمْ
این [تباهی اعمال کافران، و ثمردهی کوشش مؤمنان] به سبب آن است که کافران از باطل پیروی کردند و مؤمنان پیرو حقی شدند که از سوی پروردگارشان آمده، خداوند این گونه، حالات مردم را برایشان توصیف می کند
سوره رعد آيه 17 صفحه 251 جزء 13
أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِهَا فَاحْتَمَلَ السَّيْلُ زَبَدًا رَابِيًا ۚ وَمِمَّا يُوقِدُونَ عَلَيْهِ فِي النَّارِ ابْتِغَاءَ حِلْيَةٍ أَوْ مَتَاعٍ زَبَدٌ مِثْلُهُ ۚ كَذَٰلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَالْبَاطِلَ ۚ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفَاءً ۖ وَأَمَّا مَا يَنْفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الْأَرْضِ ۚ كَذَٰلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ
[خداوند] از آسمان آبی فرستاد که در درّه ها و آبراه ها [سیلابی] به اندازۀ گنجایش آن ها جاری شد، و سیلاب ها به روی خود کفی پُف کرده را حمل کردند، و [نیز] از فلزاتی که برای به دست آوردن زینت و زیور و یا ابزار و کالا بر آن آتش می افروزند، کفی [پُف کرده] چون آن [کف سیلاب] برمی آید، خداوند این گونه حق و باطل را [به امور محسوس] مَثَل می زند، اما آن کف [پُف کردۀ روی سیلاب و روی فلز گداخته شده، چون هیچ اثر و سودی در آن نیست] کناری رفته، [به صورتی پراکنده متلاشی شده] از بین می رود، و اما آنچه [چون آب و زیور و زینت] به مردم سود می رساند در زمین می ماند، خداوند به این صورت مَثَل ها[ی گوناگون] بیان می کند [تا مردم در همۀ امور، حق و باطل را بشناسند ]
سوره نحل آيه 72 صفحه 274 جزء 14
وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ بَنِينَ وَحَفَدَةً وَرَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ ۚ أَفَبِالْبَاطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَتِ اللَّهِ هُمْ يَكْفُرُونَ
خداوند از [نوع] خودتان همسرانی برای شما قرار داد، و از همسرانتان فرزندان و نوادگانی پدید آورد، و از نعمت های دلپذیر به شما روزی داد، [با این همه لطف و احسانِ خداوند،] آیا به باطل [که جز فرهنگی ضد خدا نیست] ایمان می آورند، و نعمت های خدا را ناسپاسی می کنند؟!
سوره اسراء آيه 81 صفحه 290 جزء 15
وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ ۚ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا
[به مشرکان و کافران] بگو: حق آمد، و باطل نابود شد، بی تردید باطل نابود شدنی است
سوره کهف آيه 56 صفحه 300 جزء 15
وَمَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِينَ إِلَّا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ ۚ وَيُجَادِلُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالْبَاطِلِ لِيُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ ۖ وَاتَّخَذُوا آيَاتِي وَمَا أُنْذِرُوا هُزُوًا
ما پیامبران را جز مژده رسان و هشدار دهنده نمی فرستیم، کافران با گفتار باطل [و اعمال ناپسند]، ستیزه جویی می کنند تا به وسیلۀ آن حق را تباه نمایند، آنان آیاتم و عذاب هایی که به آن بیمشان داده اند به مسخره گرفته اند
سوره انبياء آيه 18 صفحه 323 جزء 17
بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَى الْبَاطِلِ فَيَدْمَغُهُ فَإِذَا هُوَ زَاهِقٌ ۚ وَلَكُمُ الْوَيْلُ مِمَّا تَصِفُونَ
[بازیگری و سرگرمی هرگز در شأن ما نیست،] بلکه به وسیلۀ حق بر باطل می کوبیم تا آن را درهم شکند، و بی درنگ [باطل] نابود شود، سختی و عذاب بر شما باد! به کیفر آنچه [از اوصاف باطل] که [خداوند را] به آن وصف می کنید
سوره حج آيه 62 صفحه 339 جزء 17
ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّ مَا يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ هُوَ الْبَاطِلُ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ
این [جابه جایی شب و روز] به سبب این است که فقط خداوند معبود حق است، و این که آنچه را جز او [برای رواشدنِ حاجاتتان] می خوانید باطل است، و این که فقط خداوند بلندمرتبه و بزرگ است
سوره عنکبوت آيه 52 صفحه 402 جزء 21
قُلْ كَفَىٰ بِاللَّهِ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ شَهِيدًا ۖ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۗ وَالَّذِينَ آمَنُوا بِالْبَاطِلِ وَكَفَرُوا بِاللَّهِ أُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ
بگو: بس است که خداوند [دربارۀ حقانیت قرآن و نبوتم] بین من و شما شاهد باشد، او آنچه را در آسمان ها و زمین است می داند، آنان که به باطل [چون بُت و طاغوت] گرویده اند، و به خداوند کافر شده اند زیانکاران [واقعی] اند
سوره عنکبوت آيه 67 صفحه 404 جزء 21
أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا جَعَلْنَا حَرَمًا آمِنًا وَيُتَخَطَّفُ النَّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ ۚ أَفَبِالْبَاطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَةِ اللَّهِ يَكْفُرُونَ
آیا ندانسته اند که ما [شهر مکه را] حرم امنی قرار داده ایم [که در آن با آسایش زندگی می کنند]، درحالی که مردمِ پیرامونشان [که در بیرون مکّه زندگی می کنند به وسیلۀ زورمدران و دزدانِ عرب] ربوده می شوند! پس آیا [با دارابودن نعمت آسایش و امنیت] به باطل می گروند، و نعمت خدا را ناسپاسی می کنند؟
سوره لقمان آيه 30 صفحه 414 جزء 21
ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّ مَا يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الْبَاطِلُ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ
این [آفریده های شگفت ، و این تحولات منظم] دلیل بر این است که خداوند حقِ محض است، و آنچه به جای او می خوانند باطل است؛ بی تردید خدا همان والامرتبه و بزرگ است
سوره سبأ آيه 49 صفحه 434 جزء 22
قُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَمَا يُبْدِئُ الْبَاطِلُ وَمَا يُعِيدُ
بگو: حق آمد، و باطل [که آن را می پرستید] نه می تواند [آفرینشِ را] آغاز کند، و نه [آن را پس از فروپاشیدنش] بازگرداند
سوره بقره آيه 42 صفحه 7 جزء 1
وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ
و حق را با باطل [به وسیلۀ زبان بازی و حیله گری] مخلوط و مبهم نسازید [تا تشخیص آن بر جویندگانِ حق دشوار گردد،] و حق را [که قرآن و پیامبر] است از مردم پنهان نکنید درحالی که به آن دانا هستید
سوره بقره آيه 188 صفحه 29 جزء 2
وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ
اموال یکدیگر را در بین خود به صورت نامشروع نخورید! و آن را [به عنوان رشوه] برای قاضیانِ دادگاه ها نفرستید تا بخشی از اموال مردم را [با توسل به گناهِ عمدی که حکم ظالمانۀ قاضیانِ رشوه خوار است] بخورید، درحالی که حُرمت رشوه و [حُرمت به ناحق خوردنِ اموال دیگران را] می دانید
سوره آل عمران آيه 71 صفحه 59 جزء 3
يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ
ای اهل کتاب! درحالی که دانای به حق هستید چرا حق را با باطل آمیخته می کنید [تا حق برای مردم مبهم و نامعلوم شود]، و حق را پنهان می دارید [تا پیروانتان در گمراهی بمانند؟! ]
سوره آل عمران آيه 191 صفحه 75 جزء 4
الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَٰذَا بَاطِلًا سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ
هم آنان که همواره خداوند را در حال ایستادن و نشستن و خوابیدن یاد کرده [و قلباً مورد توجه قرار می دهند]، و پیوسته در آفرینش آسمان ها و زمین اندیشه می کنند، [و از عمق دل می گویند:] پروردگارا! این [جهانِ با عظمت] را بیهوده نیافریدی، تو [از هر عیب و نقصی] پاک و منزّهی، ما را از عذاب آتش نگاه دار !
سوره نساء آيه 29 صفحه 83 جزء 5
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ ۚ وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا
ای مؤمنان! اموال یکدیگر را بین خود به حرام نخورید! مگر از راه تجارتی که با رضایتی [مشروع] میان خودتان صورت گرفته باشد، و خودکشی نکنید! مسلّماً خداوند همواره به شما مهربان است
سوره نساء آيه 161 صفحه 103 جزء 6
وَأَخْذِهِمُ الرِّبَا وَقَدْ نُهُوا عَنْهُ وَأَكْلِهِمْ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ ۚ وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا
و [نیز به سبب] رِباگرفتنشان که [مؤکداً] از آن نهی شده بودند، و خوردن اموال مردم از راه نامشروع، [حلال های خدا بر آنان حرام شد] و ما برای کافرانِ از آنان عذابی دردناک آماده کرده ایم
سوره اعراف آيه 139 صفحه 167 جزء 9
إِنَّ هَٰؤُلَاءِ مُتَبَّرٌ مَا هُمْ فِيهِ وَبَاطِلٌ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ
مسلّماً آیینی که اینان در آن قرار دارند تباه و فاسد، وآنچه همواره [از عبادت بُت ها] انجام می دهند باطل است
سوره انفال آيه 8 صفحه 177 جزء 9
لِيُحِقَّ الْحَقَّ وَيُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ
تا حق را استوار، و باطل را نابود سازد؛ هرچند گنه پیشگان خوش نداشته باشند
سوره توبه آيه 34 صفحه 192 جزء 10
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ ۗ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنْفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ
ای مؤمنان! همانا بسیاری از عالِمان یهود و راهبان، اموال مردم را به ناحق و از طریق نامشروع می خورند، و [آنان را با تبلیغات سوء] از راه خداوند بازمی دارند، و کسانی که طلا و نقره می اندوزند و آن را در راه خداوند هزینه نمی کنند به عذابی دردناک خبر ده !
سوره هود آيه 16 صفحه 223 جزء 12
أُولَٰئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ إِلَّا النَّارُ ۖ وَحَبِطَ مَا صَنَعُوا فِيهَا وَبَاطِلٌ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ
برای آنان در آخرت سهمی جز آتش نیست، و آنچه [تلاش مثبت] در دنیا داشتند در آخرت تباه می شود، و اعمالی که همواره انجام می دادند باطل می شود، [و در آن صحنۀ هول انگیز جز تهیدستی برای آنان نماند]
بررسی مفهوم "باطل" در قرآن کریم
آیات قرآن کریم که واژه "باطل" در آنها به کار رفته است، تصویری جامع از این مفهوم و تقابل آن با "حق" ارائه میدهند. "باطل" در قرآن نه تنها به معنای بیاساس و دروغ است، بلکه به هر آنچه فاقد حقیقت، بیهدف، بیفایده و گمراهکننده باشد، اطلاق میشود. این مفهوم اغلب در برابر "حق" قرار میگیرد که به معنای حقیقت، واقعیت، هدفمندی و عدالت است.
۱. باطل در آفرینش و نظام هستی:
قرآن کریم تصریح میکند که آفرینش هستی بر مبنای "حق" استوار است و هیچ باطلی در آن راه ندارد. این دیدگاه، هدفمندی و معنای عمیق خلقت را برجسته میسازد.
سوره ص، آیه ۲۷:
- "وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا بَاطِلًا ۚ ذَٰلِكَ ظَنُّ الَّذِينَ كَفَرُوا ۚ فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مِنَ النَّارِ"
- تحلیل: این آیه قاطعانه بیان میکند که آفرینش آسمان، زمین و هر آنچه در میان آنهاست، بیهوده و بیهدف (باطل) نیست. این "باطل" پندار کافران است که به دلیل عدم درک هدف غایی خلقت، هستی را پوچ میدانند. این آیه، بر هدفمندی خلقت و حکمت الهی تأکید دارد.
سوره آل عمران، آیه ۱۹۱:
- "الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَٰذَا بَاطِلًا سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ"
- تحلیل: این آیه نیز همسو با آیه قبلی، تفکر در آفرینش را به نفی "باطل" در خلقت پیوند میزند. مؤمنان با اندیشه در آسمانها و زمین، به این نتیجه میرسند که خداوند این جهان با عظمت را بیهوده (باطل) نیافریده است و او را از هر نقصی پاک و منزّه میدانند.
۲. باطل در برابر حق: سرنوشت محتوم زوال
یکی از پررنگترین جنبههای "باطل" در قرآن، تقابل آن با "حق" و تأکید بر نابودی و زوال حتمی باطل است.
سوره رعد، آیه ۱۷:
- "أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِهَا فَاحْتَمَلَ السَّيْلُ زَبَدًا رَابِيًا ۚ وَمِمَّا يُوقِدُونَ عَلَيْهِ فِي النَّارِ ابْتِغَاءَ حِلْيَةٍ أَوْ مَتَاعٍ زَبَدٌ مِثْلُهُ ۚ كَذَٰلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَالْبَاطِلَ ۚ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفَاءً ۖ وَأَمَّا مَا يَنْفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الْأَرْضِ ۚ كَذَٰلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ"
- تحلیل: این آیه یکی از زیباترین تمثیلهای قرآنی برای حق و باطل را ارائه میدهد. حق (مانند آب زلال و فلز خالص) باقی میماند و سود میرساند، اما باطل (مانند کف روی سیلاب یا ناخالصی روی فلز گداخته) از بین میرود و هیچ اثر و سودی ندارد. این تمثیل، پایداری حق و ناپایداری باطل را به روشنی بیان میکند.
سوره اسراء، آیه ۸۱:
- "وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ ۚ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا"
- تحلیل: این آیه یکی از قاطعترین بیانها درباره نابودشدنی بودن باطل است. با آمدن حق، باطل (بیتردید) نابود میشود. این حکم الهی، سرنوشت محتوم باطل را روشن میسازد.
سوره انبیاء، آیه ۱۸:
- "بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَى الْبَاطِلِ فَيَدْمَغُهُ فَإِذَا هُوَ زَاهِقٌ ۚ وَلَكُمُ الْوَيْلُ مِمَّا تَصِفُونَ"
- تحلیل: این آیه بر غلبه قاطعانه حق بر باطل تأکید دارد. خداوند حق را بر باطل میکوبد تا آن را درهم شکند و نابود کند. این بیان، قدرت مطلق حق و ضعف ذاتی باطل را نشان میدهد.
سوره سبأ، آیه ۴۹:
- "قُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَمَا يُبْدِئُ الْبَاطِلُ وَمَا يُعِيدُ"
- تحلیل: این آیه بیان میکند که با آمدن حق، باطل نه توانایی آغاز (خلق) چیزی را دارد و نه توانایی بازگرداندن آن (پس از فروپاشی). این نشاندهنده ناتوانی و بیاثر بودن باطل در برابر قدرت و حقیقت حق است.
سوره شورى، آیه ۲۴:
- "وَيَمْحُ اللَّهُ الْبَاطِلَ وَيُحِقُّ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ ۚ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ"
- تحلیل: خداوند باطل را محو میکند و حق را با آیات و کلمات خود استوار میسازد. این بیان، نقش الهی در پیروزی نهایی حق و از بین بردن باطل را نشان میدهد.
۳. پیروی از باطل و نتایج آن:
قرآن کریم، پیروی از باطل را نشانهای از کفر و ناسپاسی دانسته و نتایج ناگوار آن را گوشزد میکند.
۴. باطل در امور مالی و اجتماعی:
قرآن کریم، کسب و خوردن اموال دیگران به "باطل" را به شدت نهی میکند و آن را از گناهان بزرگ میداند.
سوره بقره، آیه ۱۸۸:
- "وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ"
- تحلیل: این آیه به صراحت از خوردن اموال مردم به ناحق و نامشروع (باطل) نهی میکند و رشوهدادن به قضات برای به ناحق خوردن مال دیگران را گناهی بزرگ میشمارد.
سوره نساء، آیه ۲۹ و ۱۶۱:
- آیه ۲۹: "يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ..."
- آیه ۱۶۱: "وَأَكْلِهِمْ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ ۚ وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا"
- تحلیل: این آیات نیز بر حرمت خوردن اموال مردم به "باطل" تأکید دارند، مگر از راه تجارت مشروع و با رضایت. این شامل ربا و هرگونه کسب درآمد نامشروع میشود.
سوره توبه، آیه ۳۴:
- "يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ..."
- تحلیل: این آیه به شیوه خاصی از "باطل" اشاره دارد که توسط برخی از عالمان و راهبان انجام میشد: خوردن اموال مردم به ناحق و بازداشتن آنها از راه خدا.
۵. باطل در گفتار و عقاید:
قرآن کریم، تحریف حق، جدال با باطل و ترویج عقاید بیاساس را نکوهش میکند.
سوره فصلت، آیه ۴۲:
- "لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ ۖ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ"
- تحلیل: این آیه درباره قرآن است و بیان میکند که هیچ "باطلی" از هیچ سو نمیتواند به آن راه یابد یا آن را تحریف کند. این نشاندهنده عصمت و حقانیت مطلق قرآن است.
سوره بقره، آیه ۴۲ و آل عمران، آیه ۷۱:
- بقره ۴۲: "وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ"
- آل عمران ۷۱: "يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ"
- تحلیل: این آیات به اهل کتاب هشدار میدهند که "حق" را با "باطل" آمیخته نکنند (به معنای تحریف و مبهم ساختن حق) و آن را پنهان نکنند. این نشان میدهد که "باطل" میتواند در قالب تحریف، دروغ و کتمان حقیقت ظاهر شود.
سوره غافر، آیه ۵ و کهف، آیه ۵۶:
- غافر ۵: "...وَجَادَلُوا بِالْبَاطِلِ لِيُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ فَأَخَذْتُهُمْ ۖ فَكَيْفَ كَانَ عِقَابِ"
- کهف ۵۶: "...وَيُجَادِلُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالْبَاطِلِ لِيُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ ۖ وَاتَّخَذُوا آيَاتِي وَمَا أُنْذِرُوا هُزُوًا"
- تحلیل: این آیات به جدال کافران با "باطل" برای تباه کردن "حق" اشاره دارند. "باطلگویی" و "جدال بی دلیل" ابزاری در دست کسانی است که قصد نابودی حقیقت را دارند.
سوره اعراف، آیه ۱۳۹ و هود، آیه ۱۶:
- اعراف ۱۳۹: "إِنَّ هَٰؤُلَاءِ مُتَبَّرٌ مَا هُمْ فِيهِ وَبَاطِلٌ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ"
- هود ۱۶: "أُولَٰئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ إِلَّا النَّارُ ۖ وَحَبِطَ مَا صَنَعُوا فِيهَا وَبَاطِلٌ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ"
- تحلیل: این آیات بیان میکنند که آیین و اعمال باطل، در نهایت تباه و بیهوده هستند و در آخرت به هیچ دردی نمیخورند، بلکه منجر به عذاب میشوند.
نتیجهگیری:
مفهوم "باطل" در قرآن کریم بسیار گسترده است و شامل هرگونه بیهودگی، بیهدفی، دروغ، تحریف، ظلم، کسب نامشروع و عقاید پوچ میشود. قرآن به طور مداوم بر تقابل "حق" و "باطل" تأکید دارد و سرنوشت محتوم باطل را نابودی و زوال معرفی میکند. این تقابل، نه تنها در آفرینش و نظام هستی ساری است، بلکه در زندگی فردی (پیروی از حق یا باطل) و روابط اجتماعی (عدم خوردن مال به باطل) نیز تجلی مییابد. در نهایت، قرآن به انسان هشدار میدهد که از باطل دوری کند و به حق بگرود تا رستگار شود.
آیا مایلید به بررسی عمیقتر تفاوتهای میان "باطل" و "حق" در قرآن یا پیامدهای پیروی از باطل در زندگی دنیوی و اخروی بپردازیم؟
تقابل حق و باطل در قرآن کریم: ماهیت و پیامدها
در قرآن کریم، تقابل حق و باطل یکی از اساسیترین و پرتکرارترین مفاهیم است. این دو واژه صرفاً مفاهیم نظری نیستند، بلکه بیانگر دو مسیر، دو جهانبینی و دو سرنوشت متفاوتاند. بررسی این تقابل، به درک عمیقتر حکمت الهی در آفرینش و هدایت بشر کمک میکند.
ماهیت "حق" و "باطل"
حق (الحق): "حق" در قرآن، مفهومی گسترده و چندوجهی است که شامل موارد زیر میشود:
- خداوند متعال: ذات خداوند، تنها حقیقت مطلق و پایدار است. "ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ" (حج: ۶۲، لقمان: ۳۰) — این نشان میدهد که تنها خدا معبود حق است و هر آنچه جز او خوانده شود، باطل است.
- قرآن و وحی الهی: کلام خدا، پیامبران و تعالیم آسمانی که از سوی او نازل شدهاند، سراسر حق هستند. "وَيَمْحُ اللَّهُ الْبَاطِلَ وَيُحِقُّ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ" (شوری: ۲۴) — خداوند با کلماتش حق را استوار میسازد.
- عدالت و راستی: هر عمل، گفتار یا قانونی که بر پایه عدالت، راستی، منطق و خیر انسان بنا شده باشد، حق است.
- هدفمندی و حکمت در آفرینش: نظام هستی، با تمام عظمت و پیچیدگیاش، بر پایه حق و هدفمندی آفریده شده و عاری از هرگونه بیهودگی است.
باطل (الباطل): "باطل" در قرآن، متضاد "حق" بوده و هر چیزی را که فاقد حقیقت، بیاساس، دروغ، پوچ، بیفایده و گمراهکننده باشد، در بر میگیرد:
- معبودهای دروغین: هر آنچه جز خداوند پرستیده شود، باطل است. بتها، طاغوتها و هر آنچه مردم به جای خدا به آن رو میآورند، باطلند.
- دروغ و تحریف: کتمان حقیقت، آمیختن حق با باطل، سخنان بیاساس و اتهامات دروغین، همگی از مصادیق باطل در گفتارند.
- اعمال و کسبهای نامشروع: خوردن اموال مردم به ناحق، ربا، رشوه و هرگونه کسب درآمد غیرقانونی و غیراخلاقی، باطل است.
- عقاید پوچ و خرافات: باورهایی که مبنای منطقی یا الهی ندارند و انسان را از مسیر حق دور میکنند، باطل شمرده میشوند.
- بیهودگی و بیهدفی در آفرینش: دیدگاهی که خلقت را پوچ و بیهدف میداند، مصداق باطل در اندیشه است و به کافران نسبت داده میشود.
پیامدهای پیروی از "باطل" در زندگی دنیوی و اخروی
قرآن کریم با تأکید فراوان، به پیامدهای وخیم پیروی از باطل اشاره میکند و هدف از این هشدارها، هدایت انسان به سوی مسیر درست است:
۱. نابودی و زوال (در دنیا): باطل، ماهیت ناپایدار دارد و سرنوشت آن، از بین رفتن و محو شدن است.
- سوره رعد، آیه ۱۷ (تشبیه به کف روی آب): همانطور که کف روی سیلاب یا ناخالصی روی فلز مذاب از بین میرود و تنها آب زلال یا فلز خالص باقی میماند، باطل نیز فاقد دوام است.
- سوره اسراء، آیه ۸۱: "وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ ۚ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا" — با آمدن حق، باطل نابود میشود، زیرا باطل خود نابودشدنی است. این بدان معناست که در بلندمدت، هیچ نظام یا عقیدهای که بر باطل استوار باشد، دوام نخواهد آورد.
۲. تباهی اعمال و بینتیجه ماندن تلاشها (در دنیا و آخرت): اعمالی که بر پایه باطل انجام شوند، فاقد ارزش حقیقی بوده و در نهایت تباه میشوند.
- سوره هود، آیه ۱۶: "...وَحَبِطَ مَا صَنَعُوا فِيهَا وَبَاطِلٌ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ" — اعمال کسانی که بر باطلند، باطل میشود و در آخرت هیچ سودی برایشان ندارد. این شامل هر تلاشی است که هدف آن باطل باشد، حتی اگر در ظاهر خیرخواهانه به نظر برسد.
۳. زیانکاری و خسران (در دنیا و آخرت): پیروی از باطل، انسان را به سوی زیان و هلاکت سوق میدهد.
- سوره عنکبوت، آیه ۵۲: "وَالَّذِينَ آمَنُوا بِالْبَاطِلِ وَكَفَرُوا بِاللَّهِ أُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ" — کسانی که به باطل ایمان میآورند و به خداوند کفر میورزند، زیانکاران واقعیاند. این زیانکاری هم در دنیا (زندگی بیهدف، اضطراب) و هم در آخرت (عذاب الهی) نمود پیدا میکند.
۴. عذاب و کیفر الهی (در آخرت): مهمترین پیامد پیروی از باطل، عذاب دردناک الهی در آخرت است.
- سوره ص، آیه ۲۷: "...فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مِنَ النَّارِ" — وای بر کافران از آتش [دوزخ]، زیرا آنها آفرینش را باطل میدانند.
- سوره هود، آیه ۱۶: "أُولَٰئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ إِلَّا النَّارُ..." — برای آنان در آخرت سهمی جز آتش نیست. این مجازاتها، نتیجه طبیعی عدول از حقیقت و پناه بردن به گمراهی است.
۵. ناسپاسی و کفران نعمت: ایمان به باطل، به معنای نادیده گرفتن نعمتهای بیشمار الهی و ناسپاسی از آنهاست.
- سوره نحل، آیه ۷۲ و عنکبوت، آیه ۶۷: "...أَفَبِالْبَاطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَتِ اللَّهِ هُمْ يَكْفُرُونَ" — با وجود نعمتهای فراوان الهی (همسر، فرزندان، روزیهای پاک)، آیا باز هم به باطل ایمان میآورند و نعمت خدا را ناسپاسی میکنند؟
نتیجهگیری:
تقابل حق و باطل در قرآن کریم، فراتر از یک بحث نظری، راهنمایی برای انتخاب مسیر زندگی است. "حق" به معنای واقعیت، خداوند، کلام الهی و هر آن چیزی است که بر پایه عدالت و حکمت بنا شده است. در مقابل، "باطل" به هر آنچه پوچ، دروغ، گمراهکننده و بیفایده است، اطلاق میشود. پیامدهای پیروی از باطل، هم در دنیا (زوال و بیاثری) و هم در آخرت (زیان و عذاب) گریبانگیر انسان میشود. این تبیین قرآنی، انسان را به سوی تعقل، جستجوی حقیقت و انتخاب مسیر الهی فرا میخواند تا از سرنوشت شوم پیروان باطل در امان بماند.
آیا تمایل دارید به بررسی چگونگی تشخیص حق از باطل از دیدگاه قرآن، یا نقش پیامبران در تبیین حق و مبارزه با باطل بپردازیم؟
